Αρχαίο (Επιχειρηματικό) Πνεύμα Αθάνατο

Μετά το ευχάριστο διάλειμμα της παρουσίασης του βιβλίου μου, η επιστροφή στη δράση του blog, ήρθε με ένα ερέθισμα που έλαβα κατά τη διάρκεια της μουσικής συναυλίας των soul fuzz, μετά την παρουσίαση του πονήματος.


Πίνοντας χαλαρά το κρασάκι με μια παρέα φίλων ξεκίνησε μια χαλαρή κουβέντα σχετικά με τα κεφάλαια που αφορούσαν τη διδακτική της επιχειρηματικότητας. Η κουβέντα σιγά σιγά άναψε, ιδιαίτερα όταν έγινε η απαραίτητη σύνδεση με τους Αρχαίους ημών προγόνους…Βλέπετε συχνά αναφέρω ότι είμαστε έθνος εμπόρων –ναυτικών και επιχειρηματιών και η ιστορία το έχει αποδείξει περίτρανα…

(φωτο.1: Αρχαία Αγορά)
Ξαφνικά η παρέα χωρίστηκε στα δύο.. η μία πλευρά υποστήριζε ότι αποκλείεται οι Αρχαίοι Έλληνες να ασχολούντο με ποταπά πράγματα όπως η επιχειρηματικότητα, διότι ήταν φιλόσοφοι, καλλιτέχνες και.. πολεμιστές.. ( Η Τροία δεν έγινε για οικονομικούς –επιχειρηματικούς λόγους αλλά και οι αποικίες ήταν απλά η ανάγκη δημιουργίας της Μεγάλης Ελλάδας όχι το άνοιγμα των αγορών)… Η άλλη πλευρά στην οποία δεν διστάζω να πω ότι ανήκω, υπενθύμισε διακριτικά ότι εκτός από την Αφροδίτη τη Θεά του Έρωτα, το δωδεκάθεο είχε και τον Θεό Ερμή, το Θεό του Εμπορίου δηλαδή του Επιχειρείν…..

Στο παρόν άρθρο θα σας μεταφέρω μερικά από τα παραδείγματα που μετέφερα στην άλλη πλευρά, αυτή των φιλολόγων, ιστορικών και παιδαγωγών προσπαθώντας να τους πείσω, ότι το Αρχαίο Πνεύμα εκτός από «Αθάνατο» ήταν και «Επιχειρηματικό»

Ξεκινώντας από τη μυθολογία και το δωδεκάθεο, για τους αρχαίους Έλληνες ο θεός Ερμής, (φωτο.2), εκτός των άλλων ιδιοτήτων του, ήταν προστάτης των εμπόρων και των επιχειρηματιών της εποχής. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ερμής έφτιαξε μία λύρα από καβούκι χελώνας, την οποία και αντάλλαξε με ένα κοπάδι βόδια που είχε κλέψει από το θεό Απόλλωνα. Κατανοώντας την αξία που είχε η λύρα για το θεό Απόλλωνα, ο Ερμής πέτυχε πολύ σημαντικό οικονομικό κέρδος μέσα από την ανταλλαγή. Ο θεός Ερμής προστάτευε από τους κινδύνους τους εμπόρους που πραγματοποιούσαν μεγάλα ταξίδια και μετέφεραν εμπορεύματα στους πελάτες τους, γι' αυτό και είναι γνωστός ως «Κερδώος Ερμής».



Η «Επιχειρηματικότητα» στη Αρχαία Ελληνική Οικονομική Σκέψη

Στα κείμενα που διασώζονται, οι αρχαίοι Έλληνες αποδέχονται το ρόλο του Επιχειρηματία και την χρησιμότητά του στην οικονομική ζωή της πόλης όπου ζει. Τόνισαν με σαφήνεια ότι το κυνήγι του κέρδους, όταν γίνεται σε ηθικά και νόμιμα πλαίσια, έχει θετικά αποτελέσματα για την οικονομική ανάπτυξη της πόλης, οδηγεί σε ανάπτυξη των τεχνών και του πολιτισμού και επιτυγχάνει ισορροπία μεταξύ αγοράς και ζήτησης. Επίσης, η οργάνωση, ο συντονισμός και η διοίκηση της παραγωγικής διαδικασίας αγαθών και υπηρεσιών, που τόσο πολύ εκθειάζονται στην εποχή μας, είχαν ελκύσει σε μεγάλο βαθμό την προσοχή των αρχαίων συγγραφέων, ώστε οι θέσεις και οι συστάσεις τους να συμβαδίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις σύγχρονες.

Η οικονομική γνώση ως εφόδιο μίας επιτυχημένης επιχειρηματικής προσπάθειας δεν διέφυγε της αντίληψης των αρχαίων που με σαφήνεια δικαιολόγησαν υψηλά κέρδη, τα οποία αντάμειβαν την προσπάθεια ανακάλυψης και αξιοποίησης ευκαιριών κέρδους και ειδικότερα αυτών που προέρχονταν από τη διορατικότητα ή τις γνώσεις των επιχειρηματιών.

Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και συγγραφέων η επιχειρηματικότητα εμφανιζόταν κατά κύριο λόγο στο εμπόριο μέσω της θάλασσας. Παρά ταύτα, η έννοια της επιχειρηματικότητας εντοπιζόταν σε δύο σημαντικούς άξονες:

1. Την ανακάλυψη και, κυρίως, την υλοποίηση κερδοφόρων ευκαιριών.

2. Τη σύλληψη της καινούργιας ιδέας για την πραγματοποίηση μίας καινούργιας επιχείρησης.



Το Παράδειγμα του Επιχειρηματία - Φιλοσόφου Θαλή του Μιλήσιου

Ας δούμε ένα παράδειγμα εντοπισμού, σύλληψης και υλοποίησης κερδοφόρας ευκαιρίας. Είναι η περίφημη ιστορία του Θαλή του Μιλήσιου , ο οποίος, χρησιμοποιώντας τις ικανότητές του, δημιούργησε μία επιχειρηματική διαδικασία - σταθμό για τα παγκόσμια χρονικά και σημείο αναφοράς στη σύγχρονη επιχειρηματική λογική. Πρόκειται για την περίφημη Υπόθεση του Θαλή (Thales Case).

Ο Θαλής κατείχε ιδιαίτερες ικανότητες και δεξιότητες στο γνωστικό τομέα της αστρολογίας. Χρησιμοποιώντας αυτές τις ικανότητες και δεξιότητες, προέβλεψε ότι το επόμενο φθινόπωρο η σοδειά της ελιάς θα ήταν εξαιρετικά αυξημένη σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Βασιζόμενος σε αυτή την πρόβλεψη, ο Θαλής προχώρησε σε συμφωνίες με τους ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων της περιοχής, καταθέτοντας τα λιγοστά του χρήματα ως εγγύηση για την αποκλειστική χρήση των ελαιοτριβείων κατά την περίοδο της συγκομιδής. Ο Θαλής διαπραγματεύτηκε με επιτυχία πολύ χαμηλές τιμές, δεδομένης της μεγάλης προσφοράς και της πολύ μικρής ζήτησης (έλλειψη ανταγωνισμού), όπως επίσης και της αβεβαιότητας που επικρατούσε μεταξύ των ιδιοκτητών ελαιοτριβείων για τη μελλοντική σοδειά.

Οι ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων προτίμησαν, λόγω της αβεβαιότητας, να προχωρήσουν σε συμφωνία, για να εξασφαλίσουν έστω και μικρό σχετικά εισόδημα στην περίπτωση μικρής μελλοντικής παραγωγής. Τελικά, ο Θαλής δικαιώθηκε για την πρόβλεψή του. Κατά την εποχή του φθινοπώρου η συγκομιδή ήταν τεράστια, με αποτέλεσμα η ζήτηση για τα ελαιοτριβεία να φτάσει στο αποκορύφωμά της. Το γεγονός αυτό έδωσε στο Θαλή τη δυνατότητα να ενοικιάσει τα ελαιοτριβεία σε πολύ μεγαλύτερες τιμές από αυτές που ο ίδιος είχε αρχικά πληρώσει.

Έτσι ο Θαλής, ο οποίος αρχικά δεχόταν άσχημη κριτική για την έλλειψη πλούτου που τον διακατείχε, μιας και σύμφωνα με τους επικριτές του: «Η φιλοσοφία ήταν άχρηστη και χωρίς καμία πρακτική αξία», δημιούργησε τεράστια περιουσία, αποδεικνύοντας ότι οι φιλόσοφοι μπορούν να πλουτίσουν, αλλά οι αναζητήσεις τους είναι πνευματικές και όχι υλικές.

Πλάτων ο Επιφυλακτικός

Ο Πλάτων, για παράδειγμα, ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στην «επιχειρηματικότητα» και την επίδρασή της στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.

Για την Πλατωνική Σχολή, το να είναι κανείς εύπορος ήταν αποδεκτό και αξιέπαινο, στο βαθμό που εξασφάλιζε τα προς το ζην. Ωστόσο, αυτό που σήμερα ονομάζουμε επιχειρηματικότητα αντιμετωπιζόταν με επιφυλακτικότητα και ορισμένες φορές με εχθρότητα. Ο Πλάτων, συγκεκριμένα, έβλεπε τη συσσώρευση πλούτου και ιδιωτικής περιουσίας με καχυποψία. Δίδαξε, επίσης, ότι η εξύψωση της δημιουργίας πλούτου σε πρώτη προτεραιότητα αποσπούσε το άτομο από την κατάκτηση απώτερων στόχων, όπως η τελειοποίηση των ατομικών, πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων.



Ξενοφώντας και Δημοσθένης

Η ανακάλυψη και αξιοποίηση ευκαιριών κέρδους ως βάση της Επιχειρηματικής Διαδικασίας εντοπίζεται και στο έργο άλλων συγγραφέων, όπως ο Δημοσθένης και ο Ξενοφών. Ο τελευταίος στο έργο του «Οικονομικός» και ο Δημοσθένης στους λόγους του σημειώνουν ότι ο ρόλος του εμπόρου-επιχειρηματία είναι να προσπαθεί να ανακαλύψει την ύπαρξη διαφορετικών τιμών για το ίδιο προϊόν στις διάφορες αγορές και να αξιοποιήσει για δικό του όφελος τις υπάρχουσες χαμηλές τιμές.
(φωτο 6: Δημοσθένης)

Σαν παράδειγμα των αντιλήψεων του Δημοσθένη για την επιχειρηματικότητα και τη διαφθορά φέρνω τον λόγο του «Κατά Τιμοκράτους». Γράφηκε εξαιτίας νόμου του Τιμοκράτους ο οποίος υποστήριζε ότι οι οφειλέτες του δημοσίου πρέπει να απαλλάσσονται από το «δεσμόν», αν φέρουν εγγυητές ότι θα εξοφλήσουν σε ορισμένη προθεσμία το χρέος τους. Αυτός ο νόμος δεν έγινε για το γενικό καλό αλλά για να ωφεληθούν τρεις πλούσιοι που καταχράστηκαν αρκετά χρήματα του δημοσίου. Ο Δημοσθένης καυτηριάζει τον νόμο αυτό και κηρύσσεται εναντίον της ειδικής μεταχείρισης των πλουσίων.

Ο Ξενοφών στο έργο του "Πόροι ή περί προσόδων" ασχολείται με τις οικονομικές συνθήκες της Αθήνας και διατυπώνει προτάσεις, «μέσα και τρόπους», για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της πόλης. Αναφέρει μεταξύ των άλλων, το παράδειγμα ενός Αθηναίου επιχειρηματία, ο οποίος αγόραζε εγκαταλελειμμένα χωράφια, βελτίωνε με την τεχνογνωσία της εποχής την παραγωγικότητά τους και τα μεταπωλούσε σε υψηλότερη τιμή.

Το έργο του "Οικονομικός", έχει μορφή διαλόγου και αρχίζει με έπαινο της γεωργίας ως επιχειρηματικής -οικονομικής δραστηριότητας. Ο Ισχόμαχος (= ο Ξενοφώντας μεταμφιεσμένος), ένας εύπορος κτηματίας, περιγράφει στο Σωκράτη πώς οργανώνει την ημέρα του, πώς διοικεί το αγρόκτημά του και πώς εκπαιδεύει τη νεαρή γυναίκα του στα οικιακά της καθήκοντα. Οι πρακτικές συμβουλές του έργου έκαναν το συγγραφέα ιδιαίτερα αγαπητό και το συγκεκριμένο σύγγραμμα θεωρείται από τα καλύτερά του.

                                                                                              
Ο Αριστοτέλης και η Ατομική Ιδιοκτησία

Ο Αριστοτέλης υπήρξε σταθερός υποστηρικτής του ατομικού συμφέροντος, της ιδιωτικής περιουσίας και των οικογενειακών συνεταιρισμών. Υποστήριξε ότι υπάρχουν κυρίως δύο τρόποι για να πλουτίσει κανείς: η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και η ανταλλαγή τους, που είναι η φυσική μέθοδος, και η κερδοσκοπία, το εμπόριο, ο έντοκος δανεισμός και το μονοπώλιο, που αποτελούν «αφύσικες μεθόδους».

 Η υποστήριξη της «επιχειρηματικότητας», αλλά και του «επιχειρηματία», προκύπτει από τα εξής σημεία:

 Τάσσεται υπέρ του θεσμού της ατομικής ιδιοκτησίας και εναντίον της «κοινοκτημοσύνης» που πρεσβεύει ο Πλάτων

 Θεωρεί ότι το χρήμα, εκτός από την ανταλλακτική αξία, έχει και την ιδιότητα της συσσώρευσης και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δανεισμό

 Στο έργο του «Πολιτικά» σημειώνει με παραδείγματα ότι οι έξυπνες επιχειρηματικές ιδέες είναι η βασική πηγή των μεγάλων κερδών.

Εκτός από τα παραπάνω θέματα, οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αναγνώρισαν ότι ο επιχειρηματίας αναλαμβάνει τον κίνδυνο να μην ολοκληρώσει τη δουλειά που έχει αναλάβει να οργανώσει και να φέρει εις πέρας, γι' αυτό θα πρέπει να εισπράττει μία αμοιβή για να αντασφαλισθεί απέναντι σε κινδύνους που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.

Αρχαία Επιχειρηματικότητα και Αρχαία Κοινωνική Ευθύνη

Πέραν αυτών, ιδιαίτερα οι αρχαίοι Αθηναίοι αναγνώρισαν ότι με τη βοήθεια της επιχειρηματικότητας όχι μόνο επιτύγχαναν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και αύξαναν το επίπεδο της γενικής ευημερίας, αλλά ενίσχυαν και τη λειτουργία και αποτελεσματικότητα της οικονομίας τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η επιτυχία των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ανταμειβόταν από την πόλη με διάφορες τιμές, εάν συσσωρεύονταν πλούτος που ξοδεύονταν με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο, παρέχοντας άτοκα δάνεια σε νέους επιχειρηματίες και αναλαμβάνοντας δαπανηρές δημόσιες δαπάνες («λειτουργίες») υπέρ του κοινού οφέλους.

Με την πολιτική που ακολουθούνταν παρέχονταν ειδικά κοινωνικοοικονομικά κίνητρα, όπως η κοινωνική εξέλιξη στους πολίτες και τους μέτοικους και η απελευθέρωση των δούλων. Με τον τρόπο αυτό η επιχειρηματικότητα δεν αποτέλεσε μόνο «όχημα» κοινωνικής ανέλιξης των ατόμων όλων των τάξεων, αλλά επιδρούσε στη μείωση της έντονης ανισοκατανομής του πλούτου, στην αύξηση της γενικής ευημερίας και στην ενδυνάμωση της οικονομικής ανάπτυξης. Δηλαδή, απώτερος στόχος, κυρίως των πολιτών της, δεν ήταν η συγκέντρωση με επιχειρηματικές δράσεις «πλούτου χάριν του πλούτου», αλλά «πλούτου χάριν και του κοινωνικού συνόλου». Ολα αυτά δείχνουν ότι η λειτουργία και οι θετικές επιπτώσεις της επιχειρηματικότητας είναι ένα φαινόμενο που μας συνοδεύει για περίπου δυόμισι χιλιετηρίδες.


Το Θαύμα της Αρχαίας Αθήνας ήταν αποτέλεσμα της χρήσης δούλων?


Πριν από λίγους μήνες ο Καθηγητής κ. Αναστάσιος Καραγιάννης με τη συνεργασία του Χ. Μπαλόγλου και την εποπτεία του Ακαδημαϊκού Κ. Δρακάτου, ολοκλήρωσε την θαυμάσια εργασία «Η Επιχειρηματικότητα στην Αρχαία Ελληνική Οικονομία», που υποστηρίχθηκε και εκδόθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, με απώτερο στόχο να ανταπαντήσει σε απόψεις που ισχυρίζονταν ότι η αθηναϊκή οικονομία διέγραψε μία αξιοθαύμαστη τροχιά επειδή εκμεταλλευόταν τους δούλους και τους συμμάχους της ή επειδή διέθετε κάποιους σοφούς και άξιους ηγέτες. Η αλήθεια όμως, όπως δείχνεται με το πλήθος των γραπτών αρχαίων κειμένων και από νεότερα αρχαιολογικά ευρήματα είναι άλλη.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, που εφάρμοσαν την άμεση Δημοκρατία για πάνω από δύο αιώνες (6ος-4ος π.Χ.), είχαν οριοθετήσει ένα οικονομικό σύστημα που στηριζόταν στην ατομική ιδιοκτησία, στην ελευθερία οικονομικής δράσης μέσα σε κοινωνικά αποδεκτά πλαίσια, στην αξιέπαινη εργατική και επιχειρηματική προσπάθεια των πολιτών και στην επιβράβευση του αλτρουϊσμού.


Είχαν φτιάξει δικονομικούς μηχανισμούς που μείωναν τη φοροδιαφυγή, τη διαφθορά και την αισχροκέρδεια που ήταν πολύ περισσότερο αποδοτικοί από ό,τι οι σημερινοί. Η συμβολή του επιχειρηματία στην παροχή κεφαλαίων για επενδύσεις δικές του ή άλλων ήταν μία πολύ σημαντική λειτουργία, κυρίως για την ενίσχυση του εξωτερικού εμπορίου και την παραγωγή αργύρου, δύο από τα σημαντικότερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που διέθετε η αθηναϊκή οικονομία. Επιπλέον, ανιχνεύθηκαν μαρτυρίες για επιτυχημένες επιχειρηματικές καινοτομίες, που δείχνουν ότι αυτό το «επιχειρηματικό πνεύμα» και τότε λειτουργούσε.

Η ανάληψη κινδύνων που προέρχονται από αστάθμητους παράγοντες και την αβεβαιότητα της οικονομικής ζωής, είναι μία χαρακτηριστική λειτουργία της επιχειρηματικότητας. Θα ήταν δύσκολο στο πλαίσιο της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς που είχαν θεσπίσει οι Αθηναίοι να μην παρατηρήσουν κάτι ανάλογο, αφού επιχειρηματικές ευκαιρίες ριψοκίνδυνες, όπως οι μεταλλευτικές και το θαλάσσιο εμπόριο, ήταν κυρίως οι δραστηριότητες εκείνες στις οποίες ενεπλάκησαν οι Αθηναίοι.

Σίγουρα λοιπόν η επιχειρηματικότητα στην Αρχαία Ελλάδα ήταν κομμάτι της καθημερινότητας...

Και όσον αφορά το κράτος και τα δημόσια οικονομικά?...Όπως γράφει η Πάρι Σπίνου στην Ελευθεροτυπία, Πριν από 2.500 χρόνια τα κρατικά ταμεία της Αθήνας ήταν γεμάτα, χωρίς τη βοήθεια των οικονομολόγων του Δ.Ν.Τ. Η οικονομική κρίση ήταν άγνωστη λέξη και το πλεόνασμα έφτανε σε τέτοιο ύψος που αν το είχε σήμερα ο Γ. Παπακωνσταντίνου θα έκλαιγε από χαρά. Και τότε όμως, χωρίς την πίεση των ευρωπαίων εταίρων, έμπαιναν φόροι με διάφορες ονομασίες, τακτικοί και έκτακτοι, άμεσοι και έμμεσοι, για δημόσια έργα, για στρατιωτικό εξοπλισμό, κ.λπ. Ουδείς διέφευγε. Πλήρωναν οι έχοντες και κατέχοντες, πλήρωναν όμως και οι μέτοικοι, οι ξένοι δηλαδή, πλήρωναν και οι πόρνες!..Οι αρχαίοι φόροι έμπαιναν με την έγκριση της Βουλής.

Οσο για τη διαφάνεια, τα ονόματα όσων πλήρωναν αναγράφονταν στους φορολογικούς καταλόγους της εποχής, που βρίσκονταν σε κοινή θέα.

Πάνω σε πέτρινες πλάκες και στήλες δηλαδή, σαν αυτές που υπάρχουν στο Επιγραφικό Μουσείο, ένα γνωστό-άγνωστο αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο στην οδό Τοσίτσα 1, που αναδεικνύει και τεκμηριώνει κομμάτια της Αρχαίας Ελληνικής και Δημοσιονομικής Ιστορίας