Ο επιχειρηματίας "γεννιέται" ή "γίνεται" ?

Στην επιστημονική βιβλιογραφία έχουν αναπτυχθεί απόψεις που επικεντρώνονται στο ότι οι άνθρωποι που δημιουργούν επιχειρήσεις γεννιούνται με  συγκεκριμένα προσωπικά χαρακτηριστικά που δεν διαθέτουν οι υπόλοιποι άνθρωποι. (McClelland 1961, Rotter 1966, Gray 1998). Εντοπίζονται πέντε βασικά γνωρίσματα: Η ανάγκη για την επίτευξη υψηλών στόχων, η ικανότητα αυτοελέγχου, η δημιουργικότητα, το αίσθημα της ανεξαρτησίας και η τάση για ανάληψη κινδύνων. Έτσι η κλίση προς την Επιχειρηματικότητα είναι πιθανό να εντοπίζεται σε ανθρώπους που θέλουν να επιτύχουν υψηλούς στόχους, που πιστεύουν ότι ελέγχουν το πεπρωμένο τους, που προτιμούν να είναι ανεξάρτητοι και υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, που νιώθουν ότι μπορούν να δημιουργήσουν και να ανταποκριθούν στις καινοτόμες προκλήσεις και που έχουν εμπιστοσύνη στη διαχείριση του κινδύνου.

Η προσπάθεια να αποδειχθεί ότι ο επιχειρηματίας γεννιέται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά φαίνεται ότι έχει ξεπεραστεί. Παρ’ όλο που κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά ερμηνεύουν ένα μέρος της επιχειρηματικής συμπεριφοράς, οι θεωρητικές αρχές, στις οποίες βασίζονται είναι ιδιαίτερα προβληματικές. Η κυριαρχία των θεωριών αυτών κλονίστηκε και από προσπάθειες που έγιναν να ελεγχθεί σε πρακτικό επίπεδο η ισχύς τους: Τα τεστ που είχαν εκπονηθεί δοκιμάστηκαν σε αληθινούς επιχειρηματίες, χωρίς όμως να έχουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, ειδικά σε χώρες εκτός των ΗΠΑ. 

Οι βασικές κριτικές, επικεντρώνουν κυρίως στα εξής σημεία:

α) Η ανάγκη για επίτευξη υψηλών στόχων μπορεί να διακρίνει ανθρώπους από όλες τις μη επιχειρηματικές επαγγελματικές ομάδες (όπως π.χ. διευθυντές εταιρειών, δικηγόρους κ.λπ.).

β) Σε κοινωνίες, όπου η επιχειρηματικότητα δεν υποστηρίζεται και δεν προωθείται ιδιαίτερα, η επίτευξη και ειδικότερα η επίτευξη ενός υψηλού κοινωνικού επιπέδου (status), μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από πολύ διαφορετικούς κώδικες συμπεριφοράς.

γ) Ο άνθρωπος δεν είναι μονοδιάστατο ον. Γι’ αυτόν το λόγο, δεν είναι δυνατή η ερμηνεία μίας πολύπλοκης συμπεριφοράς από την ύπαρξη ή την απουσία ενός χαρακτηριστικού γνωρίσματος (Chell, 1985).

δ) Eξαιτίας του πλήθους των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων που αποδόθηκαν στον επιχειρηματία «θα έπρεπε το ψυχολογικό του προφίλ να μοιάζει σε κάποιον υπεράνθρωπο, γεμάτο αντιθέσεις και με τόσο πολλά χαρακτηριστικά, που θα τον αναδείκνυαν έναν “άνθρωπο για τα πάντα”» (R. Gartner, 1985). 

Η επιθυμία, η «τάση» να ξεκινήσει κανείς τη δική του επιχείρηση, καθώς και η ανακάλυψη όλων των απαραίτητων ενεργειών για τη δημιουργία σας αποτελεί έναν αξιόπιστο δείκτη πρόβλεψης για το εάν τελικά θα τη δημιουργήσει ή όχι (Ajzen 1991). Σύμφωνα με το μοντέλο του επιχειρηματικού γεγονότος (Shapero & Sokol, 1982), η πρόθεση ενός ανθρώπου να ξεκινήσει μια δική του επιχείρηση αποτελεί συνάρτηση του κατά πόσο γοητευτική, επιθυμητή και εφικτή του φαίνεται η ιδέα της επιχειρηματικότητας.

Πολλοί εργαζόμενοι που απολύθηκαν κατά το παρελθόν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, της συρρίκνωσης της παραγωγής (downsizing) μεγάλων επιχειρήσεων, εισήλθαν στην αυτοαπασχόληση ως ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων χωρίς ποτέ στο παρελθόν να έχουν σκεφθεί την πιθανότητα της επιχειρηματικότητας ως επαγγελματικής επιλογής, ούτε να σκέφτηκαν ποτέ αν γεννήθηκαν ή έγιναν επιχειρηματίες