Η Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialization Strategy) και τα πέντε βήματα Εφαρμογής της στις περιφέρειες για την ανάπτυξη Συνεργατικών Σχηματισμών (Clusters)

Ο Συνεργατικός Σχηματισμός – Συστάδα Επιχειρήσεων (Cluster) είναι μία ομάδα ανεξάρτητων, συμπληρωματικών και συν-ανταγωνιστικών φορέων που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένη βιομηχανική/οικονομική/θεματική περιοχή και σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Τα μέλη αυτής της ομάδας στο πλαίσιο του αμοιβαίου συμφέροντος,  συνδέονται σε μια αλυσίδα προστιθέμενης αξίας, με ισχυρές αλληλεπιδράσεις και ανταλλαγή πληροφορίας/γνώσης/καλών πρακτικών, με κοινούς προμηθευτές ή/και πελάτες, με από κοινού πρόσβαση και χρήση εγκαταστάσεων, υποδομών και υπηρεσιών, και υπαρκτό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε διεθνές επίπεδο. (Κόρρα 2009, Ιεραπετρίτης 2013, Ζυγιάρης 2014, Bourletidis D 2014,  Μπουρλετίδης Κ. & Μπουρλετίδης Δ. )

 Οι συστάδες αποτελούνται κατά κύριο λόγω από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο δραστηριότητας (οριζόντια clusters) ή σε διαφορετικούς κλάδους της διαδικασίας παραγωγής, ανήκουν δηλαδή στην ίδια εφοδιαστική αλυσίδα (κάθετα clusters).  Οι επιχειρήσεις αυτές ονομάζονται είτε «επιχειρήσεις-εταίροι», είτε «επιχειρήσεις κορμού». Τα clusters μπορούν να οδηγούν συγκεκριμένους παραδοσιακούς κλάδους και να βρίσκονται στην κορυφή της ανταγωνιστικής δυναμικής, παρότι αντιμετωπίζουν έντονο διεθνή ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού κόστους.

 

Οι συστάδες επιχειρήσεων κατά κύριο λόγο εντοπίζονται σε συγκεκριμένη γεωγραφικά περιοχή καθώς η λειτουργία των επιχειρήσεων στην ίδια γεωγραφική περιοχή διευκολύνει την επικοινωνία, τις διαμεταφορές, αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αν όμως οι επιχειρηματικές συναλλαγές δεν επηρεάζονται από τη γεωγραφική απόσταση οι συστάδες δύναται να αναπτυχθούν σε μεγαλύτερο γεωγραφικά εύρος.  Έτσι, υπάρχουν συστάδες σε τοπικό, υπερτοπικό, εθνικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές. Συστάδες μπορεί ακόμα να αναπτυχθούν σε αστικό ή αγροτικό περιβάλλον.

 

Για να επιτύχει η οποιαδήποτε  στρατηγική ανάπτυξης συνεργατικών σχηματισμών απαιτείται αλλαγή αντίληψης και προσανατολισμός στο «εμείς» και όχι στο «εγώ» με αναζήτηση στρατηγικών «έξυπνης εξειδίκευσης» σε επίπεδο περιφέρειας και όχι σε επίπεδο πόλης ή μικρής περιοχής. Έξυπνη εξειδίκευση είναι η υποστήριξη του μετασχηματισμού της περιφερειακής οικονομίας μέσω μιας διαδικασίας «επιχειρηματικής ανακάλυψης» ευκαιριών στη διεθνή αγορά. Η έξυπνη εξειδίκευση προϋποθέτει την χαρτογράφηση και τον εντοπισμό των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της περιφέρειας και την προσανατολισμό σε ανάπτυξη που θα αξιοποιεί τα συγκεκριμένα πλεονεκτήματα.

Οι στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης θα πρέπει να αναπτύσσονται παράλληλα με τον ιδιωτικό τομέα, τους ερευνητές και την κοινότητα της καινοτομίας. Μόνον τότε θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας, των επιχειρήσεων, αλλά και των ατόμων.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Οι υπάρχουσες στρατηγικές, όπως η επικέντρωση στη γαλάζια ανάπτυξη στα Κανάρια Νησιά, η στρατηγική καινοτομίας για την υγειονομική περίθαλψη στη Φλάνδρα ή ο εκσυγχρονισμός της ιταλικής βιομηχανίας υποδημάτων στην περιφέρεια Μάρκε (Marche) της Ιταλίας, είναι παραδείγματα περιφερειών που πέτυχαν, χάρη στη συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς, να προαγάγουν τους κοινούς στόχους για την ανάπτυξη και την καινοτομία».

Η στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης:

•       Προσδιορίζεται σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της περιοχής αναφοράς,

•       Προωθεί τη διαδικασία της «επιχειρηματικής ανακάλυψης» για έξυπνη εξειδίκευση,

•       Εξασφαλίζει κρίσιμη μάζα στις δραστηριότητες παραγωγής και καινοτομίας,

•       Εξωστρεφή / εξαγωγικό προσανατολισμό (outward- looking),

•       Συνεκτιμά τις εξελίξεις στο άμεσο μέλλον (future- oriented).

Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να οδηγεί σε:

•       Ανανέωση παραδοσιακών κλάδων με τον προσανατολισμό σε δραστηριότητες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και νέες εξειδικευμένες αγορές,

•       Εκσυγχρονισμό με την υιοθέτηση και διάδοση νέων τεχνολογιών,

•       Τεχνολογική διαφοροποίηση από υφιστάμενες εξειδικεύσεις σε συναφή πεδία,

•       Ανάπτυξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων μέσω ριζικής τεχνολογικής ανανέωσης και ανατρεπτικής καινοτομίας, και

•       Αξιοποίηση νέων μορφών καινοτομίας, όπως ανοικτή καινοτομία, καινοτομία από τους χρήστες, κοινωνική καινοτομία, καινοτομία στις υπηρεσίες.

Τα πέντε βήματα Εφαρμογής της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης σε επίπεδο Περιφέρειας για την ανάπτυξη Συνεργατικών Σχηματισμών

1. Βήμα 1^ο : Χαρτογράφηση της Περιφέρειας
2. Βήμα 2^ο : Ορισμός και Εντοπισμός
3. Βήμα 3^ο : Δημιουργία Συντονιστή “Facilitator”
4. Βήμα 4^ο : Εφαρμογή Μεθοδολογίας
5. Βήμα 5^ο : Αναμενόμενες Επιπτώσεις και Αξιολόγηση αποτελεσματικότητας μέσω της εξέτασης δεικτών

Βήμα 1^ο : Χαρτογράφηση της Περιφέρειας

Στο πλαίσιο της χαρτογράφησης μιας περιφέρειας

(α)  Περιγράφονται οι πιο σημαντικές οικονομικές ζώνες στην Περιφέρεια

(β)  Εντοπίζονται οι πλέον σημαντικοί τομείς για την οικονομία της περιφέρειας

(γ) Αναλύεται το περιφερειακό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

(δ)Εξετάζονται οι «Εισροές»: Εξετάζεται αν υπάρχουν  υψηλής ποιότητας εξειδικευμένες εισροές για την επιχείρηση, όπως ανθρώπινο δυναμικό , κεφάλαια, τη φυσική και διοικητική υποδομή, υποδομές  επιστήμης και τεχνολογίας κ.α

(ε) Αναλύεται το πλαίσιο στρατηγικής και ανταγωνισμού : Ελέγχεται η ύπαρξη - παρουσία τοπικού  πλαισίου  και κανόνων που ενθαρρύνουν τις επενδύσεις και τη συνεχή βελτίωση ενίσχυση ανοικτού ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων

(στ) Αξιολογούνται οι όροι της ζήτησης: Υπάρχει ένας πυρήνας από «ψαγμένους» απαιτητικούς πελάτες, ή εμφανίζεται ασυνήθιστη τοπική ζήτηση σε εξειδικευμένους τομείς που μπορούν να εξυπηρετηθούν με σχετικά εύκολο  τρόπο και να επεκταθούν σε παγκόσμιο επίπεδο? Γίνεται πρόβλεψη μελλοντικών αναγκών πελατών ?  κ.α .

(ζ) Περιγράφεται η ύπαρξη σχετικών και υποστηρικτικών επιχειρήσεων και κλάδων:  Η πρόσβαση σε ικανό αριθμό τοπικών προμηθευτών και επιχειρήσεων σε συναφείς τομείς, παρουσία άλλων συνεργατικών σχηματισμών  αντί των μεμονωμένων επιχειρήσεων κ.α .

Βήμα 2^ο : Ορισμός και Προσδιορισμό του χαρακτήρα περιφέρειας σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας

Στο επόμενο στάδιο συγκρίνεται η περιφέρεια Θα πρέπει να οριστούν  και να εντοπιστούν όλες οι επιμέρους περιοχές / ζώνες σε  γεωγραφική σχέση με την περιφέρεια (απόσταση, υποδομές, κ.α). Η ονοματολογία κάθε περιφέρειας περιλαμβάνει έναν από τους κάτωθι χαρακτηρισμούς:

(α) Leader -  Ηγέτης (π.χ Περιφέρεια Αττικής)

 (β) Ακόλουθος (συναρτάται η πορεία της οικονομίας της περιοχής από την δραστηριότητα του Leader)

 (γ) Σε Υστέρηση (χαμηλός βαθμός ανάπτυξης υποδομών, έλλειψη εξειδίκευσης, χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα κ.α)

Η διακυβέρνηση της Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΕΤΑΚ) στην Ελλάδα επιτελείται κυρίως από τον τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και τον αρμόδιο Αναπληρωτή Υπουργό μαζί με την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της εθνικής πολιτικής για την ΕΤΑΚ. Κατά την περίοδο 2007-2013, τα κονδύλια του προϋπολογισμού που διατέθηκαν για την ΕΤΑΚ στις περιφέρειες μεταβιβάστηκαν στη ΓΓΕΤ, η οποία άσκησε μία κεντρική πολιτική σχεδιασμού. Η ερευνητική δραστηριότητα είναι συγκεντρωμένη σε συγκεκριμένες περιφέρειες. Η υψηλότερη συγκέντρωση εμφανίζεται στην περιοχή της Αττικής, με επίκεντρο την μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας, όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος του ερευνητικού προσωπικού. Η Κεντρική Μακεδονία κατέχει τη δεύτερη θέση όσον αφορά τη συγκέντρωση της ερευνητικής δραστηριότητας, και ακολουθούν δύο ακόμη περιοχές, η Κρήτη και η Δυτική Ελλάδα.

Βήμα 3^ο : Επιλογή  Συντονιστή “Facilitator”

Ο Συντονιστής είναι ο δημόσιος ή ιδιωτικός οργανισμός που παίζει καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία, την επέκταση και τη διαχείριση του συνεργατικού σχηματισμού :

•        στηρίζοντας την ανάπτυξη των απαραίτητων συνεργειών και των αλληλεπιδράσεων,

•       παρέχοντας  καθοδήγηση, και υπηρεσίες  (παροχή νομικών συμβουλών, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, την εκπαίδευση κ.ά.),

•       Προωθώντας και προβάλλοντας  το συνεργατικό σχηματισμό διεθνώς μέσω της διείσδυσης των προϊόντων  του στις παγκόσμιες αγορές.

•       Παρέχει δωρεάν πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες σε όλους τους δυνητικά ενδιαφερόμενους (π.χ  επιχειρήσεις του τομέα του, μέλη και μη μέλη του συνεργατικού σχηματισμού (ανοικτή πρόσβαση με ένα stop shop),

•       Ενεργοποιείται στη  διάδοση των αποτελεσμάτων και τη στήριξη για την πρόσβαση στη χρηματοδότηση.

•       Η δημιουργία του «Συντονιστή» είναι σε ένα κρίσιμο σημείο και ο πιο σημαντικός παράγοντας για την εφαρμογή μιας εφικτής περιφερειακή πολιτικής ανάπτυξης συνεργατικών σχηματισμών.

Βήμα 4^ο : Εφαρμογή Μεθοδολογίας

•       Ποιο το ύψος της Χρηματοδότησης

•       Ποιες οι επιλέξιμες δαπάνες σε περίπτωση χρηματοδότησης του έργου

•       Ποιοι οι Όροι Συμμετοχής και ανάπτυξης του συνεργατικού σχηματισμού

•       Ποια θα είναι η Αλληλουχία Ενεργειών

•       Θα υπάρξει Πιλοτική Φάση?

•       Αξιολόγηση Χρονοδιαγράμματος Υλοποίησης

Βήμα 5^ο : Αναμενόμενες Επιπτώσεις και Αξιολόγηση αποτελεσματικότητας μέσω της εξέτασης δεικτών

Οι κύριες επιπτώσεις αφορούν  στην προσδοκώμενη οικονομική επίπτωση, την ύπαρξη διεθνούς αγοράς, την διαθεσιμότητα ερευνητικού δυναμικού, την δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας και τυχόν άλλες επιπτώσεις. Αναλύοντας τις γενικές επιπτώσεις σε βάθος αξιολογούνται:

1.       Ο Βαθμός αύξησης των επενδύσεων στην Περιφέρεια λόγω της ανάπτυξης της συνεργατικής δραστηριότητας.

2.       Προώθηση της καθοδηγούμενης από τη γνώση επιχειρηματικότητας σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας στην Περιφέρεια.

3.        Προσδιορισμός ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος  για την περιφέρεια (υφιστάμενων ή δυνητικών) / έξυπνης εξειδίκευσης

4.       Η προώθηση της απασχόλησης εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού

5.       Αύξηση των εξαγωγών και των ιδιωτικών επενδύσεων,

6.       Δικτύωση / συμπληρωματικότητα με συνεργατικούς σχηματισμούς καινοτομίας στο εξωτερικό

Δείκτες

•       Αριθμός επιχειρήσεων (ιδίως των ΜΜΕ), ερευνητικοί και άλλοι οργανισμοί  που συμμετέχουν στο συνεργατικό σχηματισμό

•       Κύκλος εργασιών

•       Εξαγωγές

•       Προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων

•       Αριθμός διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας

•       Αριθμός διεθνών εμπορικών σημάτων

•       Αριθμός πιστοποιητικών ποιότητας

•       Δαπάνες Ε & Α

•       Δαπάνες για τον εξοπλισμό έρευνας

•       Αριθμός εργαζομένων κατόχων διδακτορικού ή μεταπτυχιακού τίτλου

•        Επαγγελματικές δραστηριότητες κατάρτισης που πραγματοποιούνται

•       Συμμετοχή σε εκθέσεις, εκδηλώσεις μεσιτείας

Smart Specialization Strategy Concept

Σε ένα πρώτο στάδιο, ένα πακέτο των χρηματοοικονομικών μέσων και κινήτρων Θα πρέπει να σχεδιαστεί και προωθηθεί, έτσι ώστε να ταιριάζει σωστά με τις τοπικές ανάγκες καινοτομίας και το προφίλ των επιχειρηματιών της περιφέρειας. Αυτό θα ενθαρρύνει τα ενδιαφερόμενα μέρη να συμμετάσχουν, προκειμένου να επωφεληθούν από τις επενδυτικές δυνατότητες της πρωτοβουλίας

Οι ευκαιρίες αυτές θα πρέπει να προσαρμοστούν  στην πραγματικότητα και τα δεδομένα της περιφέρειας. Έτσι θα πρέπει να προηγηθεί , συλλογή, τη διάρθρωση, ανάλυση και κατανόηση των τοπικών δεδομένων και προοπτικών. Στη συνέχεια, ο ανταγωνισμός και η σύγκριση των επιχειρηματικών σχεδίων που θα υποβληθούν θα αναδείξει εκείνα που οδηγούν σε αξιόπιστες κα επικερδείς ευκαιρίες