Αποτελεσματικότητα Προγραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων

Η επιτυχία και αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος εκπαίδευσης ενηλίκων εξαρτάται από την επιτυχή διαχείριση και υιοθέτηση  των κατάλληλων θεωρίες μάθησης, της εφαρμογής ομαδοσυνεργατικών τεχνικών, στη δυναμική της ομάδας και στις αρχές εκπαιδευτικού σχεδιασμού.

 Πιο συγκεκριμένα: 

1.       Ένα πρόγραμμα Εκπαίδευσης Ενηλίκων οφείλει να ικανοποιεί τις προϋποθέσεις μάθησης των ενηλίκων, να κινητοποιεί το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων και να θέτει στόχους που να επικεντρώνονται στα επίπεδα των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των στάσεων της εκπαιδευόμενης ομάδας (Βαϊκούση κ.συν., 1999^• Courau, 2000^•. Noye & Piveteau, 1999).

2.       Απαιτείται η υιοθέτηση της αντίληψης της ομάδας και ο «σεβασμός» στη δυναμική της. Παράλληλα με την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων επιδιώκεται η μετατροπή του απλού αθροίσματος των μελών της τάξης σε μια δυναμική ομάδα εκπαιδευομένων που συμμετέχει ενεργά στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των εκπαιδευτικών στόχων και δραστηριοτήτων.

3.       Επιπλέον, ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ενηλίκων χρειάζεται να έχει στον πυρήνα του την κατανόηση ότι η εκπαίδευση ενηλίκων είναι μια πολιτική διαδικασία (Brookfield, 2001^• Freire, 1974). Η εκπαίδευση δεν είναι ανεξάρτητη από το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο στο οποίο υλοποιείται.  Γι αυτό και ένα σεμινάριο εκπαίδευσης ενηλίκων δεν είναι «κονσέρβα» που «τρώγεται» ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου.  Κάθε φορά που υλοποιείται ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης θα πρέπει να εξετάζονται εκ των προτέρων μια σειρά από παράγοντες όπως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού πληθυσμού, οι προσδοκίες τους για το πρόγραμμα, οι ιδιαιτερότητες της περιοχής στην οποία λαμβάνει χώρα η εκπαίδευση κ.α  και με βάση αυτά να επαναπροσδιορίζονται  εκπαιδευτικοί στόχοι, τεχνικές, μέσα και υλικό.

4.       Το μοντέλο εκπαίδευσης που υιοθετείται συχνά, θα πρέπει να είναι η ομαδική και βιωματικού τύπου εκπαίδευση, στην οποία οι συμμετέχοντες αποδίδουν μεγάλη σημασία στη διάσταση της γνώσης του εαυτού, που τη συσχετίζουν με τη διάσταση της ομάδας, επειδή βιώνουν μια παράλληλη διεργασία προς τον εαυτό και προς τον άλλο (Μπακιρτζής, 1998). Ο εκπαιδευτής δεν θα πρέπει να απασχολείται με το τι θα διδάξει αλλά με το σε ποιες δραστηριότητες θα εμπλέξει τους εκπαιδευόμενους.

5.       Το πρόγραμμα εκπαίδευσης ενηλίκων θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως “Edutaintment” (Education + Entertainment), (Εκπαίδευση + Διασκέδαση). Δηλαδή θα πρέπει να «ευχαριστεί» και να «διασκεδάζει» τους συμμετέχοντες  ώστε να βελτιώνεται η διάθεση και ο βαθμός συμμετοχής τους. Γενικά, ο βαθμός συμμετοχής των εκπαιδευομένων στη μαθησιακή διεργασία επηρεάζεται σημαντικά από το βαθμό ικανοποίησής τους, η οποία σχετίζεται με το πλαίσιο αναφοράς της ακαδημαϊκής αλλά κυρίως της συναισθηματικής προσέγγισης που ακολουθείται (Γούλας, 2006^• Mezirow, 2000).

6.       Η κατάλληλη συναισθηματική προσέγγιση μπορεί να ανοίξει το δρόμο για την αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων στη μαθησιακή διεργασία. Τα συναισθήματα μπορούν να προωθήσουν ή να εμποδίσουν τη μαθησιακή διεργασία οπότε ανάλογα με τις συνθήκες και τις προθέσεις των συμμετεχόντων θα χρειαστεί είτε να ενισχυθούν είτε να παραμεριστούν, ώστε τελικά τα μέλη της ομάδας μάθησης να μην αναπτύξουν άμυνες ούτε να αρνηθούν ή να αμφισβητήσουν την νέα γνώση (Boud, Keogh & Walker, 2002^• Κόκκος, 1999, σελ. 69).

7.       Οι διαθέσιμες υποδομές πρέπει να είναι επαρκείς και σε καλή κατάσταση ώστε να συμβάλλουν στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων και να μην δημιουργούν εμπόδια στη μάθηση.

 Ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων στην ομάδα           

Αν λοιπόν ισχύουν τα επτά σημεία (7) που αναλύθηκαν στην προηγούμενη ενότητα τότε εξασφαλίζεται αυτόματα η επιτυχία του εκπαιδευτικού προγράμματος? Η απάντηση μας δανείζεται και παραφράζει μια πρόταση που χρησιμοποιούμε στα μαθηματικά: « Οι επτά παράγοντες αποτελούν ικανές αλλά όχι αναγκαίες συνθήκες» για την αποτελεσματική υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος. Η «αναγκαία» συνθήκη και καταλύτης είναι ο εκπαιδευτής του προγράμματος, ο οποίος καλείται να υλοποιήσει τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό χωρίς να έχει σε πολλές περιπτώσεις ευθύνη γι αυτόν ή για τα εκπαιδευτικά μέσα που χρησιμοποιούνται

Όπως ακριβώς κάθε εκπαιδευόμενος φέρνει μαζί του ένα «πακέτο» εμπειριών, προσδοκιών και ανησυχιών, έτσι και ο εκπαιδευτής φέρνει το δικό του «πακέτο». Ο εκπαιδευτής είναι από μόνος του το πιο σημαντικό στοιχείο και δίνει τον τόνο σε ολόκληρη τη μαθησιακή ομάδα.

Υπάρχουν διαφορετικά διδακτικά στιλ, τα οποία καθορίζουν το ενδιαφέρον του εκπαιδευτή για τις ανάγκες των εκπαιδευομένων και τις προσδοκίες τους, και τα οποία επηρεάζουν το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων και την όλη συμπεριφορά τους.

•         Διεκδικητικό στιλ

•         Απολυταρχικό/ αυταρχικό

•         Υποτακτικό

·         Αδιάφορο

Ο εκπαιδευτής πρέπει:

•         Να δείχνει ενθουσιασμό.

•         Να κινείται στον χώρο της τάξης.

•         Να χρησιμοποιεί ποικιλία εργαλείων και εποπτικών μέσων στη διδασκαλία του. Η συχνή εναλλαγή ενισχύει το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων.

•         Να εφαρμόζει δημοκρατικές αρχές αλληλοσεβασμού που θέτουν, όμως, και τα απαραίτητα όρια.

•         Να αξιοποιεί την ενεργητική εμπλοκή των εκπαιδευομένων με κίνηση, δραματοποίηση κ.λπ.

•         Να μετατρέπει τον χώρο της εκπαίδευσης σε «ανοικτό σχολείο», όπου στις συναντήσεις προσκαλούνται άτομα σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο, αλλά υλοποιούνται επισκέψεις που επιτρέπουν στα άτομα να δράσουν, εξερευνώντας.

•         Να προσδίδει διεπιστημονικό χαρακτήρα στο αντικείμενο διδασκαλίας.

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι οι Εκπαιδευτές Ενηλίκων  καλούνται να υιοθετήσουν διάφορους ρόλους, ιδιαίτερα αυτούς του συμβούλου, του εμψυχωτή και του διευκολυντή (facilitator) της όλης διεργασίαςτης μάθησης. Για τον ρόλο του διευκολυντή αναφέρονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, όπως αυτά διαμορφώνονται από τον Corey 1990 (στο Τσιμπουκλή, 2012, 68-69):

•         η συναισθηματική εμπλοκή του στην εκπαιδευτική ομάδα

•         η ενσυναίσθηση ότι με την παρουσία του επηρεάζει τους εκπαιδευομένους

•         η ικανότητα να αναγνωρίζει τα δικά του λάθη

•         η αποδοχή κριτικής από τους εκπαιδευομένους

•         το ουσιαστικό ενδιαφέρον για τους εκπαιδευομένους και την πορεία της μάθησής τους

•         το ‘ξεδίπλωμα’ της ταυτότητάς του, δηλαδή να λειτουργεί σύμφωνα με τις προσωπικές του αρχές και, όχι σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων

•         η πίστη στην ομαδική διεργασία ως βασικής παραμέτρου για την κατάκτηση της γνώσης

•         η δημιουργικότητα και η καινοτομία στην αξιοποίηση των εμπειριών των εκπαιδευομένων

Παράλληλα ο Κόκκος (2005, 121) παρουσιάζει τις ακόλουθες γνώσεις, ικανότητες και στάσεις που πρέπει να διαθέτει ο Εκπαιδευτής Ενηλίκων, όπως αυτές ταξινομήθηκαν από διάφορους εμπειρογνώμονες:

1. Νοιάζεται και αποδέχεται τους εκπαιδευομένους.

2. Επικοινωνεί ουσιαστικά.

3. Συντονίζει και οργανώνει την ομάδα.

4. Προσδιορίζει κατάλληλα το περιεχόμενο των διδακτικών ενοτήτων και το διδακτικό υλικό.

5. Εφαρμόζει ευέλικτα μεγάλο φάσμα εκπαιδευτικών τεχνικών.

6. Συνδέει το περιεχόμενο της εκπαίδευσης με τις συνθήκες της τοπικής ή ευρύτερης αγοράς εργασίας, καθώς και με τις συνθήκες της τοπικής κοινωνίας.

7. Έχει αυτογνωσία.

8. Αυτοαξιολογείται και αυτοαναπτύσσεται.

Αν υπάρχει ένταση μέσα στην ομάδα, τότε υπάρχουν τέσσερις βασικοί ρόλοι για να παίξει ο εκπαιδευτής:

1. Ως αρχηγός της ομάδας, με στόχο να κρατήσει την ομάδα ενωμένη και να διατηρήσει την κατάσταση σε ένα ρυθμό.

2. Ως εκπαιδευτής, φορέας της αλλαγής.

3. ως μέλος της ομάδας, που υπόκειται στις πιέσεις που αυτή ασκεί.

4. Ως «κοινό», έξω από την ομάδα, δηλαδή άτομο ενώπιον του οποίου τα μέλη της ομάδας θα δείξουν αυτά που μόλις έμαθαν, επιδιώκοντας την αναγνώριση και την ενίσχυση (Rogers, 1999: 219).

Τα ζητήματα της δυναμικής της ομάδας και των ρόλων που υιοθετούνται από τα μέλη της είναι πολύπλοκα. Ο εκπαιδευτής χρειάζεται να διαθέτει σημαντικές διαπροσωπικές ικανότητες, για να προάγει τη σχέση του με τους εκπαιδευόμενους και να μπορεί να διαχειριστεί τους διαφορετικούς ρόλους που θα προκύψουν. Όταν ο εκπαιδευτής ενηλίκων δεν είναι εξοικειωμένος με τη δυναμική και τη διεργασία των ομάδων, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με ανυπέρβλητα προβλήματα και να μην πετύχει τους επιμορφωτικούς στόχους του προγράμματος.