Οι επιπτώσεις του Brexit στα Βρετανικά Πανεπιστήμια

 

Ο παγκόσμιος χάρτης της Τριτοβάθμιας Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης αλλάζει δραματικά με αρκετές αρνητικές παραμέτρους και μεταβλητές να επιδρούν στην λειτουργία των Πανεπιστημίων και να απειλούν την βιωσιμότητα και την συνέχιση της λειτουργίας τους. Σίγουρα προκάλεσε θλίψη σε όλους εμάς που εργαζόμαστε σε Πανεπιστήμια και δίνουμε καθημερινά έναν αγώνα σε δύσκολες συνθήκες και έλλειψη πόρων, η περίπτωση του ιστορικού Πανεπιστημίου Limestone της Νότιας Καρολίνας, το οποίο αποφάσισε να αναστείλει την λειτουργία του και να κλείσει οριστικά ύστερα από 180 χρόνια αδιάκοπης και σημαντικής ακαδημαϊκής ιστορίας και πορείας, εξαιτίας αδυναμίας ανταπόκρισης στο λειτουργικό κόστος και στα συσσωρευμένα χρέη ετών.

Δεν είναι βέβαια το μόνο Πανεπιστήμιο στις ΗΠΑ που περιήλθε σε αδυναμία λειτουργίας και κλείσιμο. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία την περίοδο  2020-2024, ανέστειλαν την λειτουργία τους συνολικά 208 Πανεπιστήμια στις ΗΠΑ.  Οι βασικοί παράγοντες που φαίνεται να ταλαιπωρούν όλο και περισσότερο τα Πανεπιστήμια της χώρας  και συντελούν στο κλείσιμο Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων είναι οι εξής:

• Ο Μειούμενος αριθμός φοιτητών (ιδίως μετά το 2020): Υπάρχει μια δημογραφική "κοιλιά" – δηλαδή λιγότεροι απόφοιτοι λυκείου, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως τα Βορειοανατολικά και τα Μεσοδυτικά.
• Η Αύξηση των λειτουργικών εξόδων: Μισθοί, κόστος τεχνολογίας, συντήρηση υποδομών, και απαιτήσεις για σύγχρονες υπηρεσίες.
• Η Στροφή στη διαδικτυακή εκπαίδευση: Πολλά μικρά πανεπιστήμια δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν επαρκώς στον ανταγωνισμό από πλήρως διαδικτυακά προγράμματα.
• Η Ελάττωση της κρατικής χρηματοδότησης: Ειδικά για τα δημόσια ιδρύματα, που βασίζονταν σε ενίσχυση από τις πολιτείες.

Βέβαια ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι οι συγκεκριμένοι παράγοντες δεν αποτελούν αποκλειστικά μεταβλητές που συνδέονται και επηρεάζουν μόνο τα Αμερικάνικα Πανεπιστήμια. Φαίνεται να απασχολούν και τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια και να επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την λειτουργία, τη στρατηγική και κυρίως τη βιωσιμότητα τους.

Σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο που δημοσιεύθηκε από το οργανισμό  Times Higher Education επιχειρείται μία αποτίμηση των επιπτώσεων του Brexit στα Βρετανικά Πανεπιστήμια. Όπως ισχυρίζεται ο συντάκτης του άρθρου πέντε χρόνια μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι επιπτώσεις του Brexit στα βρετανικά πανεπιστήμια δεν ήταν τόσο άμεσες ή δραματικές όσο πολλοί φοβόντουσαν αρχικά, κυρίως επειδή η πανδημία COVID-19 και ο πληθωρισμός είχαν πολύ πιο σοβαρό αντίκτυπο στα πανεπιστήμια. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, οι συνέπειες του Brexit γίνονται πλέον όλο και πιο εμφανείς. Η απόφαση για το Brexit αποδεικνύεται καταστροφική για την ανώτατη εκπαίδευση στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει οδηγήσει μεταξύ των άλλων

1. Σε σημαντική μείωση των Ευρωπαίων φοιτητών και ακαδημαϊκών.
2. Σε απώλεια ερευνητικής χρηματοδότησης.
3. Σε υποβάθμιση της ερευνητικής ποιότητας.
4. Σε επιβάρυνση των πανεπιστημίων που εξαρτώνται από τους διεθνείς φοιτητές για χρηματοδότηση.

Ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας ας γυρίσουμε πέντε χρόνια και τρεις μήνες περίπου πίσω όταν το ρολόι του Big Ben πλησίαζε τα μεσάνυχτα της 31ης Ιανουαρίου 2020. Ο Nigel Farage, ένας από τους πρωτεργάτες του κινήματος του Brexit, ανέβηκε στη σκηνή στην Πλατεία του Κοινοβουλίου – με βαθιά ειρωνεία – και υπό τους ήχους του The Final Countdown του σουηδικού ροκ συγκροτήματος Europe, για να υποδεχθεί τη νέα κατάσταση πραγμάτων.

Ωστόσο, την ώρα που ο Farage χαρακτήριζε την επίσημη έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως τη «μεγαλύτερη στιγμή στη σύγχρονη ιστορία του έθνους μας», οι πανεπιστημιακοί σε όλη τη χώρα προετοιμάζονταν για έναν σοβαρά αρνητικό αντίκτυπο στα βρετανικά πανεπιστήμια.

Στην πραγματικότητα, οι επιπτώσεις του Brexit φάνηκαν ασήμαντες σε σύγκριση με την πανδημία του Covid-19, που ξέσπασε αμέσως μετά, και τον καλπάζοντα πληθωρισμό, ο οποίος αποδιοργάνωσε τα οικονομικά των πανεπιστημίων. Παρόλα αυτά, πέντε χρόνια μετά το Final Countdown, πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι οι συνέπειες του Brexit γίνονται πλέον εμφανείς και συνοψίζονται στα εξής:

(α) Μείωση των Ευρωπαίων Φοιτητών στα Βρετανικά Πανεπιστήμια

Το πρώτο και σημαντικό δεδομένο από την μελέτη των διαθέσιμων στοιχείων  είναι η μείωση των  εγγραφών των Ευρωπαίων Φοιτητών, με την προσέλκυση τους από τα Βρετανικά Πανεπιστήμια να καθίσταται δύσκολη.  Τα δεδομένα του Higher Education Statistics Agency (HESA) το επιβεβαιώνουν:

• Το 2022-23, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές από την ΕΕ αποτελούσαν μόλις το 6% του συνολικού φοιτητικού πληθυσμού στο Ηνωμένο Βασίλειο, έναντι 15% το 2020-21 και 20% το 2018-19.
• Συνολικά, μόλις 28.905 φοιτητές από την ΕΕ εγγράφηκαν στα βρετανικά πανεπιστήμια το 2022-23 – ο χαμηλότερος αριθμός από το 2008-09.
• Σε σύγκριση, δέκα φορές περισσότεροι φοιτητές προέρχονταν από την Κίνα, την Ινδία και τη Νιγηρία μαζί.

Ο Anand Menon, καθηγητής ευρωπαϊκής πολιτικής στο King’s College London και διευθυντής της δεξαμενής σκέψης UK in a Changing Europe, πιστεύει ότι η φήμη των ίδιων των πανεπιστημίων δεν υπέστη ζημία λόγω του Brexit, αλλά ότι η γενικότερη φήμη της χώρας επηρεάστηκε, κάτι που τελικά είχε αρνητικό αντίκτυπο και στα πανεπιστήμια. Σύμφωνα με τον Menon, το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται πλέον λιγότερο φιλόξενος προορισμός για τους Ευρωπαίους φοιτητές. Η δυσκολία στην προσέλκυση φοιτητών από την ΕΕ έγινε ακόμη μεγαλύτερη όταν, από τον Αύγουστο του 2021, αυτοί υποχρεώθηκαν να πληρώνουν διεθνή δίδακτρα, όπως οι φοιτητές από τρίτες χώρες.

(β) Προβλήματα στις φοιτητικές ανταλλαγές μέσω προγραμμάτων κινητικότητας

Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από το πρόγραμμα Erasmus+ μείωσε την παρουσία Ευρωπαίων φοιτητών στα βρετανικά πανεπιστήμια και περιόρισε τις ευκαιρίες ανταλλαγών για Βρετανούς φοιτητές. Το εναλλακτικό πρόγραμμα "Turing Scheme" που εισήγαγε το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται κατώτερο, καθώς ενώ παρέχει χρηματοδότηση για Βρετανούς φοιτητές που επιθυμούν να σπουδάσουν στο εξωτερικό,  δεν παρέχει οικονομική στήριξη σε φοιτητές από το εξωτερικό που επιθυμούν να σπουδάσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.

(γ) Μείωση της Πολιτιστικής Ποικιλομορφίας

Η Vicky Lewis, ειδική στη διεθνή στρατηγική ανώτατης εκπαίδευσης, τονίζει ότι η σημαντικότερη συνέπεια για τα πανεπιστήμια ήταν η απώλεια της πολιτισμικής ποικιλομορφίας στο φοιτητικό σώμα. «Πολλοί ακαδημαϊκοί λένε ότι τους λείπουν οι Ευρωπαίοι φοιτητές επειδή έφερναν διαφορετικές προοπτικές και εμπλούτιζαν την εκπαιδευτική εμπειρία. Συμμετείχαν επίσης ενεργά σε κοινωνικές και κοινοτικές δραστηριότητες». Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από το πρόγραμμα Erasmus+ επιδείνωσε το πρόβλημα.

(δ) Δυσκολίες προσέλκυσης και διατήρησης ακαδημαϊκού προσωπικού υψηλής ποιότητας από χώρες της ΕΕ

Οι στατιστικές δείχνουν ότι ο αριθμός των ακαδημαϊκών από την ΕΕ στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει μειωθεί μετά το Brexit.

• Το 2018-19, το 18% των ακαδημαϊκών ήταν από την ΕΕ, ενώ το 2023-24 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 15%.
• Οι Ευρωπαίοι ακαδημαϊκοί αντικαταστάθηκαν από προσωπικό από άλλες χώρες, με τον αριθμό μη Ευρωπαίων να έχει σχεδόν διπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.
• Μετά το δημοψήφισμα, το Ηνωμένο Βασίλειο προσελκύει ακαδημαϊκούς χαμηλότερης ποιότητας και δυσκολεύεται να διατηρήσει τα κορυφαία ταλέντα.

(ε) Πτώση στην ποιότητα της Έρευνας και στην Ερευνητική Χρηματοδότηση

Ο Peter Coveney, καθηγητής φυσικοχημείας στο UCL, σημειώνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει χάσει τη θέση του στον σχεδιασμό της στρατηγικής έρευνας της ΕΕ, όπως στο πρόγραμμα Horizon Europe. Να σημειώσουμε εδώ ότι εξαιτίας του  Brexit το Ηνωμένο Βασίλειο αρχικά αποκλείστηκε από το Horizon Europe, ενώ η επανένταξη καθυστέρησε λόγω των εμπορικών διαφωνιών για τη Βόρεια Ιρλανδία. Αν και το Ηνωμένο Βασίλειο επανεντάχθηκε στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα Horizon Europe το 2023, έχασε για χρόνια τη δυνατότητα να ηγείται ερευνητικών κοινοπραξιών με την απώλεια επιρροής να είναι ξεκάθαρη:

• Το 2015, οι Βρετανοί ερευνητές κέρδιζαν το 25% των πιο έγκριτων επιχορηγήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2023, αυτό το ποσοστό μειώθηκε στο 16%, και το Ηνωμένο Βασίλειο πλέον δυσκολεύεται να εξασφαλίσει χρηματοδότηση.
• Τα κορυφαία βρετανικά πανεπιστήμια λαμβάνουν πλέον λιγότερη χρηματοδότηση από την ΕΕ: το 2023-24, 18 πανεπιστήμια της Russell Group έλαβαν £278 εκατομμύρια από την ΕΕ, έναντι £405 εκατομμυρίων το 2019-20.

·        Οι Ευρωπαίοι ερευνητές διστάζουν να εργαστούν στο Ηνωμένο Βασίλειο λόγω αβεβαιότητας για τη μελλοντική τους θέση και λόγω της δυσκολίας έκδοσης θεωρήσεων (visa).

·        Η έλλειψη πρόσβασης στα κορυφαία ερευνητικά δίκτυα της ΕΕ επηρεάζει την ποιότητα της έρευνας στο Ηνωμένο Βασίλειο.

·        Παρά τη σταθερότητα στις ερευνητικές συνεργασίες με την ΕΕ, η συνολική συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στις επιχορηγήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) έχει μειωθεί.

(στ) Οικονομικός Αντίκτυπος και Ηλεκτροσόκ στα Πανεπιστήμια

Η Martine Garland, πρώην λέκτορας στο Aberystwyth Business School, επισημαίνει ότι η ξαφνική πτώση των φοιτητών από την ΕΕ υποχρέωσε ιδρύματα με μικρότερη ακαδημαϊκή φήμη να δεχτούν ασθενέστερους φοιτητές, προκειμένου να διατηρήσουν τους αριθμούς τους και να παραμείνουν οικονομικά βιώσιμα.

Ταυτόχρονα, το πάγωμα των διδάκτρων των εγχώριων φοιτητών, σε συνδυασμό με τις αυξήσεις λόγω πληθωρισμού και τους περιορισμούς στις βίζες, έχει δημιουργήσει οικονομική κρίση στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης.

Ο Menon αποκάλεσε την απόφαση της κυβέρνησης να απαγορεύσει στους διεθνείς μεταπτυχιακούς φοιτητές να φέρνουν εξαρτώμενα μέλη οικογένειας στο Ηνωμένο Βασίλειο ως «παράλογη» και προειδοποίησε ότι οι κορυφαία πανεπιστήμια θα καταφέρουν να διατηρήσουν τον αριθμό φοιτητών, αλλά τα μικρότερα ιδρύματα θα δυσκολευτούν να προσελκύσουν διεθνείς φοιτητές, οι οποίοι χρηματοδοτούν έμμεσα τους εγχώριους.

Το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται πλέον "λιγότερο φιλόξενος προορισμός" για Ευρωπαίους φοιτητές και ακαδημαϊκούς. Το Brexit έχει προκαλέσει αβεβαιότητα και δυσπιστία για το μέλλον της συνεργασίας του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ. Το Brexit δεν έχει καταστρέψει τα βρετανικά πανεπιστήμια, αλλά έχει μειώσει τη διεθνή τους ελκυστικότητα, περιορίσει την πολιτισμική ποικιλομορφία των φοιτητών, έχει καταστήσει δυσκολότερη την προσέλκυση κορυφαίων επιστημόνων και δυσχεράνει τη χρηματοδότηση της έρευνας. Μακροπρόθεσμα, οι εξελίξεις αυτές ενδέχεται να υπονομεύσουν τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου ως παγκόσμιου κέντρου εκπαίδευσης και έρευνας.

Ο καθηγητής Giulio Marini συνοψίζει τη γενική αίσθηση:
«Η ιστορία θα το δείξει, αλλά όλα δείχνουν ότι το Brexit ήταν μια κακή ιδέα για την έρευνα και τη χρηματοδότησή της στο Ηνωμένο Βασίλειο».