«Το Γραφείο της Δυσφορίας: Πώς ένα Τοξικό Περιβάλλον διαλύει τους Εργαζόμενους»

 

Ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον είναι εκείνο στο οποίο η αρνητικότητα, η εχθρότητα ή η δυσλειτουργία διαπερνούν τον χώρο εργασίας, επηρεάζοντας την ευημερία, την παραγωγικότητα και τη γενική ικανοποίηση των εργαζομένων. Τέτοια περιβάλλοντα μπορεί να προκύψουν από κακή ή αμφιλεγόμενη ηγεσία, έλλειψη επικοινωνίας, υπερβολικές απαιτήσεις που τίθενται στους εργαζόμενους ή δυστοπικές διαπροσωπικές σχέσεις. Οι επιπτώσεις ενός τοξικού περιβάλλοντος εργασίας εκτείνονται πολύ πέρα από τους μεμονωμένους εργαζόμενους, επηρεάζοντας την απόδοση του οργανισμού και τις κοινωνικές δυναμικές.

Σύμφωνα με την εταιρία συμβουλευτικής και δημοσκοπήσεων Gallup για το 2023 ,το 60% των εργαζομένων σε παγκόσμιο επίπεδο νιώθει αποκομμένο από την εργασία του, ενώ το 19% αναφέρει ότι βιώνει ενεργά τοξικότητα και εργασιακό άγχος. Αναφέρει επίσης ότι οι τοξικοί managers είναι η Νο.1 αιτία αποχωρήσεων από τις εταιρίες. Το 2023 η American Psychological Association (APA) στην έκθεση της θα  διαπιστώσει ότι 3 στους 5 εργαζομένους βιώνουν τοξικότητα στη δουλειά και ότι το εργασιακό άγχος σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. ("Workplace Stress & Mental Health")

Και στην Ελλάδα οι μελέτες και τα στοιχεία δείχνουν ότι η εργασιακή τοξικότητα στη χώρα μας είναι υπαρκτό και ανησυχητικό φαινόμενο, με υψηλά επίπεδα άγχους, παρενόχλησης και χαμηλή ικανοποίηση εργαζομένων. Σύμφωνα με την Έρευνα της KPMG Ελλάδας (2023) – "Employee Experience & Εργασιακή Ικανοποίηση", το 53% των Ελλήνων εργαζομένων δηλώνει ότι βιώνει εργασιακό άγχος και τοξικότητα στον χώρο εργασίας, ενώ το 45% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η ηγεσία της εταιρείας δεν προωθεί υγιή εργασιακή κουλτούρα. Οι 6 στους 10 Έλληνες εργαζόμενους έχουν σκεφτεί  κάποια στιγμή να παραιτηθούν λόγω κακής εργασιακής κουλτούρας, με το 38% των εργαζομένων νιώθει έλλειψη υποστήριξης από την εργοδοσία και δηλώνει πως υπάρχει τοξικό κλίμα στην εταιρεία του σύμφωνα με την Έρευνα της Adecco Ελλάδας (2022) – "Η Εργασιακή Εμπειρία στην Ελλάδα". Στην Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη (2022) – "Εργασιακή Παρενόχληση & Εκφοβισμός στην Ελλάδα" καταγράφεται ότι το 27% των καταγγελιών προς τον Συνήγορο του Πολίτη αφορούσε εργασιακή παρενόχληση και εκφοβισμό στον χώρο εργασίας. Οι πιο συχνές καταγγελίες σχετίζονται με εξευτελιστική συμπεριφορά από εργοδότες, άδικες απολύσεις και έλλειψη σεβασμού στα εργασιακά δικαιώματα. Ας δούμε πιο αναλυτικά τις επιπτώσεις του τοξικού χώρου εργασίας τόσο στους εργαζομένους όσο και στην ίδια την επίδοση και απόδοση των επιχειρήσεων και οργανισμών δημόσιων και ιδιωτικών:

1. Συναισθηματικός και Ψυχολογικός Αντίκτυπος στους Εργαζόμενους

Μία από τις πιο άμεσες και σοβαρές συνέπειες ενός τοξικού εργασιακού περιβάλλοντος είναι η συναισθηματική και ψυχολογική επιβάρυνση που προκαλεί στους εργαζόμενους. Η συνεχής αρνητικότητα, η υπερβολική παρακολούθηση ή ο εκφοβισμός μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένο άγχος, κατάθλιψη και ψυχολογική εξάντληση. Οι εργαζόμενοι που εκτίθενται σε τέτοιες συνθήκες μπορεί να αισθάνονται υποτιμημένοι ή ανίσχυροι, με αποτέλεσμα τη μειωμένη κινητοποίηση και αυτοεκτίμηση.

Για παράδειγμα, ένας προϊστάμενος που επικρίνει συνεχώς τους εργαζόμενους χωρίς να προσφέρει εποικοδομητική ανατροφοδότηση καλλιεργεί ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επαγγελματική εξουθένωση, καθώς οι εργαζόμενοι προσπαθούν να ανταποκριθούν σε μη ρεαλιστικές προσδοκίες ενώ αντιμετωπίζουν συναισθηματική πίεση. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι μπορεί να αναπτύξουν μακροχρόνια ψυχολογικά προβλήματα, απαιτώντας επαγγελματική παρέμβαση και εκτεταμένες άδειες από την εργασία.

2. Φυσικές Επιπτώσεις στην Υγεία

Η σχέση μεταξύ εργασιακού στρες και φυσικών προβλημάτων υγείας είναι καλά τεκμηριωμένη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επιβεβαιώνει ότι τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα αυξάνουν το στρες και συνδέονται με κατάθλιψη, burnout και σοβαρά προβλήματα υγείας (World Health Organization (WHO) – "Workplace Stress: A Collective Challenge" - 2016). Υπολογίζεται ότι το εργασιακό άγχος κοστίζει δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως λόγω απουσιών και μειωμένης παραγωγικότητας.

Το χρόνιο στρες από ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει διάφορες σωματικές παθήσεις, όπως πονοκεφάλους, πεπτικές διαταραχές, υψηλή αρτηριακή πίεση και καρδιαγγειακά προβλήματα. Η παρατεταμένη έκθεση σε ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη, μπορεί να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας τους εργαζόμενους πιο επιρρεπείς σε ασθένειες.

Οι διαταραχές ύπνου είναι μια ακόμη κοινή συνέπεια ενός τοξικού περιβάλλοντος. Οι εργαζόμενοι που φοβούνται να πάνε στη δουλειά τους μπορεί να δυσκολεύονται να χαλαρώσουν, με αποτέλεσμα την αϋπνία ή την κακή ποιότητα ύπνου. Μακροπρόθεσμα, αυτό μπορεί να επιδεινώσει τα προβλήματα υγείας, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που μειώνει περαιτέρω την απόδοσή τους.

3. Μειωμένη Παραγωγικότητα και Απόδοση

Σύμφωνα με έρευνα του Harvard Business Review (HBR)  (The Price of Incivility" Porath & Pearson, 2013) η αγένεια και η τοξικότητα στο εργασιακό περιβάλλον μειώνουν την παραγωγικότητα, τη δέσμευση των εργαζομένων και την καινοτομία. Βρέθηκε ότι 48% των εργαζομένων μείωσαν τη δουλειά τους λόγω τοξικής συμπεριφοράς, ενώ 78% ένιωσαν μείωση στη δέσμευση προς την εταιρεία. Ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον περιορίζει την παραγωγικότητα. Οι εργαζόμενοι που αισθάνονται ότι δεν υποστηρίζονται ή ότι κακομεταχειρίζονται είναι λιγότερο πιθανό να επενδύσουν πλήρως στην εργασία τους. Αντ' αυτού, μπορεί να γίνουν απρόθυμοι, κάνοντας τα απολύτως απαραίτητα για να αποφύγουν την επίπληξη. Αυτό το φαινόμενο, που συχνά αποκαλείται "σιωπηρή παραίτηση," μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την απόδοση του οργανισμού. Επιπλέον, η έλλειψη συνεργασίας και εμπιστοσύνης στα τοξικά περιβάλλοντα υπονομεύει τη δυναμική της ομάδας. Οι εργαζόμενοι μπορεί να αποφεύγουν να μοιράζονται ιδέες ή να παίρνουν πρωτοβουλίες από φόβο κριτικής ή υπονόμευσης. Η καινοτομία και η δημιουργικότητα υποφέρουν, αφήνοντας τον οργανισμό σε μειονεκτική θέση.

4. Υψηλά Ποσοστά «Κινητικότητας» Προσωπικού

Τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα αποτελούν κύρια αιτία υψηλής «κινητικότητας» και εναλλαγής προσωπικού. Σύμφωνα με την μελέτη Toxic Culture Is Driving the Great Resignation" που δημοσιεύθηκε το 2022 στο MIT Sloan Management Review – το τοξικό εργασιακό περιβάλλον είναι 10 φορές πιο σημαντικός παράγοντας αποχώρησης εργαζομένων από ό,τι οι χαμηλοί μισθοί. Αναφέρει ότι εταιρείες με υψηλά επίπεδα τοξικότητας είχαν 4 φορές υψηλότερη αποχώρηση προσωπικού.

Όταν οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν συνεχή πίεση, έλλειψη αναγνώρισης ή εργασιακό εκφοβισμό, συχνά αναζητούν ευκαιρίες αλλού. Αυτή η εναλλαγή διαταράσσει τις λειτουργίες, καθώς οι οργανισμοί πρέπει συνεχώς να προσλαμβάνουν, να εντάσσουν και να εκπαιδεύουν νέους εργαζόμενους.

Επιπλέον, το οικονομικό κόστος της υψηλής εναλλαγής είναι σημαντικό. Τα έξοδα πρόσληψης, η απώλεια παραγωγικότητας κατά τη διάρκεια των μεταβάσεων και ο χρόνος που απαιτείται για τη δημιουργία συνοχής στην ομάδα επιβαρύνουν τον οργανισμό. Πέρα από τις χρηματικές απώλειες, η υψηλή εναλλαγή μπορεί να βλάψει τη φήμη του οργανισμού, καθιστώντας δύσκολη την προσέλκυση κορυφαίων ταλέντων στο μέλλον.

5. Διάβρωση της Εργασιακής Κουλτούρας

Ένα τοξικό περιβάλλον διαβρώνει την εργασιακή κουλτούρα, αντικαθιστώντας την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία με τη δυσπιστία και την εχθρότητα. Οι εργαζόμενοι μπορεί να εμπλέκονται σε κουτσομπολιά, μετατόπιση ευθυνών ή ευνοιοκρατία, επιδεινώνοντας περαιτέρω την αρνητικότητα. Σε τέτοιες συνθήκες, οι βασικές αξίες του οργανισμού συχνά επισκιάζονται από ατομικές φιλοδοξίες και συγκρούσεις.

Οι ηγέτες που αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν την τοξικότητα άθελά τους την ενισχύουν, στέλνοντας το μήνυμα στους εργαζόμενους ότι τέτοια συμπεριφορά είναι αποδεκτή. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό δημιουργεί έναν αυτοδιαιωνιζόμενο κύκλο όπου η τοξικότητα γίνεται βαθιά ριζωμένη στην εργασιακή κουλτούρα, καθιστώντας ολοένα και πιο δύσκολη την υιοθέτηση θετικών αλλαγών.

6. Νομικοί και Οικονομικοί Κίνδυνοι

Οι οργανισμοί που ανέχονται τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα εκτίθενται σε νομικούς και οικονομικούς κινδύνους. Καταγγελίες για παρενόχληση, διακρίσεις ή άδικες απολύσεις, πίεση για μετακινήσεις σε άλλη θέση χωρίς τη συναίνεση του εργαζόμενου και υπό την απειλή κυρώσεων σε περίπτωση μη αποδοχής από τον εργαζόμενο,  μπορεί να οδηγήσουν σε δαπανηρές αγωγές, πλήττοντας τη δημόσια εικόνα του οργανισμού. Επιπλέον, οι ρυθμιστικές αρχές μπορεί να επιβάλλουν κυρώσεις εάν οι εργασιακές συνθήκες παραβιάζουν την εργατική νομοθεσία ή τα πρότυπα ασφάλειας.

Πέρα από τις νομικές συνέπειες, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί (δημόσιοι ή ιδιωτικοί), μπορεί να αντιμετωπίσουν ζημιά στη φήμη τους. Αρνητικές αξιολογήσεις σε πλατφόρμες όπως το Glassdoor ή το LinkedIn μπορούν να αποθαρρύνουν υποψήφιους εργαζόμενους και πελάτες, επηρεάζοντας την ανάπτυξη και την κερδοφορία. Οι εταιρείες που είναι γνωστές για τοξικές πρακτικές μπορεί επίσης να δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν συνεργασίες, καθώς οι ενδιαφερόμενοι προτιμούν ηθικές και σεβαστές συνεργασίες.

7. Επίπτωση στις Διαπροσωπικές Σχέσεις

Τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα επιβαρύνουν τις σχέσεις μεταξύ συναδέλφων. Η κακή επικοινωνία, ο ανταγωνισμός και η έλλειψη ενσυναίσθησης δημιουργούν εμπόδια στην αποτελεσματική ομαδική εργασία. Οι εργαζόμενοι που αισθάνονται ότι δεν υποστηρίζονται από τους συναδέλφους τους είναι λιγότερο πιθανό να ζητήσουν βοήθεια ή να συνεργαστούν, οδηγώντας σε απομόνωση και αναποτελεσματικότητα.

Επιπλέον, τα τοξικά περιβάλλοντα συχνά θολώνουν τα όρια μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής. Οι εργαζόμενοι μπορεί να μεταφέρουν τις απογοητεύσεις τους από τον χώρο εργασίας στις προσωπικές τους σχέσεις, οδηγώντας σε συγκρούσεις με οικογένεια και φίλους. Μακροπρόθεσμα, αυτό μπορεί να διαβρώσει τα υποστηρικτικά τους δίκτυα, απομονώνοντάς τους ακόμη περισσότερο από πηγές ενθάρρυνσης και ανακούφισης.

8. Εμπόδια στη Διαφορετικότητα και τη Συμπερίληψη

Τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα συχνά διαιωνίζουν την ανισότητα και τον αποκλεισμό. Διακριτικές πρακτικές, ασυνείδητες προκαταλήψεις ή εχθρικές συμπεριφορές μπορούν να περιθωριοποιήσουν συγκεκριμένες ομάδες, δημιουργώντας ένα αφιλόξενο περιβάλλον για τη διαφορετικότητα. Οι εργαζόμενοι που αισθάνονται ότι δεν εκτιμώνται ή ότι στοχοποιούνται λόγω του φύλου, της εθνικότητας, της ηλικίας, του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή άλλων χαρακτηριστικών τους είναι λιγότερο πιθανό να ευημερήσουν.

Αυτή η έλλειψη συμπερίληψης δεν βλάπτει μόνο τα άτομα, αλλά και περιορίζει τις δυνατότητες του οργανισμού. Έχει αποδειχθεί ότι οι διαφορετικές ομάδες προάγουν την καινοτομία και βελτιώνουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Με το να αποξενώνουν ορισμένες ομάδες, τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα χάνουν αυτά τα οφέλη, τελικά παρεμποδίζοντας την πρόοδο.

 9. Δυσκολία στην Προσέλκυση και Διατήρηση Ταλέντων

Στη σημερινή ανταγωνιστική αγορά εργασίας, τα κορυφαία ταλέντα αναζητούν εργοδότες που δίνουν προτεραιότητα στην ευημερία, την εξέλιξη και μια θετική εργασιακή κουλτούρα. Τα τοξικά περιβάλλοντα αποθαρρύνουν τα άτομα υψηλής απόδοσης, καθώς οι αρνητικές συνθήκες εργασίας διαδίδονται γρήγορα. Οι εργαζόμενοι που έχουν εναλλακτικές επιλογές είναι πιθανό να αποχωρήσουν, ενώ οι υποψήφιοι μπορεί να αποφύγουν εντελώς να υποβάλουν αίτηση.

Οι οργανισμοί που αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν την τοξικότητα κινδυνεύουν να θεωρηθούν μη ελκυστικοί εργοδότες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε «διαρροή ταλέντων», όπου τα πιο ικανά και κινητοποιημένα άτομα επιλέγουν να εργαστούν για ανταγωνιστές, αφήνοντας την εταιρεία με ένα αποδυναμωμένο εργατικό δυναμικό.

Αντιμετωπίζοντας το Πρόβλημα

Για να μειώσουν τις επιπτώσεις ενός τοξικού εργασιακού περιβάλλοντος, οι οργανισμοί πρέπει να υιοθετήσουν προληπτικές στρατηγικές:

1. Λογοδοσία της Ηγεσίας: Οι ηγέτες καθορίζουν τον τόνο της εργασιακής κουλτούρας. Η εκπαίδευση των διευθυντών ώστε να επιδεικνύουν θετικές συμπεριφορές, να διαχειρίζονται συγκρούσεις και να παρέχουν εποικοδομητική ανατροφοδότηση είναι απαραίτητη.
2. Ανοιχτή Επικοινωνία: Η δημιουργία καναλιών όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να εκφράζουν τις ανησυχίες τους χωρίς φόβο αντιποίνων ενισχύει τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη. Τακτικές συναντήσεις, έρευνες και ανώνυμα εργαλεία ανατροφοδότησης μπορούν να βοηθήσουν στον έγκαιρο εντοπισμό και αντιμετώπιση προβλημάτων.
3. Προώθηση Ισορροπίας Εργασίας-Ζωής: Η ενθάρρυνση ευέλικτων ωραρίων, η κατανομή λογικών φόρτων εργασίας και οι πρωτοβουλίες ευεξίας μειώνουν το άγχος και αυξάνουν τη συνολική ικανοποίηση.
4. Αναγνώριση και Υποστήριξη: Η αναγνώριση της συνεισφοράς των εργαζομένων και η παροχή πόρων για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη ενισχύουν το ηθικό και τη δέσμευση.
5. Μηδενική Ανοχή σε Παρενόχληση: Η εφαρμογή αυστηρών πολιτικών κατά του εκφοβισμού, των διακρίσεων και της παρενόχλησης εξασφαλίζει ένα ασφαλές και σεβαστό εργασιακό περιβάλλον για όλους.

Ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον δεν αποτελεί απλώς ατομικό πρόβλημα, αλλά οργανωσιακό ζήτημα με εκτεταμένες επιπτώσεις. Από την συναισθηματική καταπόνηση και τα προβλήματα υγείας έως τη μειωμένη παραγωγικότητα και τη βλάβη στη φήμη, το κόστος είναι τεράστιο.

Η αντιμετώπιση της τοξικότητας απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια τόσο από την ηγεσία όσο και από τους εργαζόμενους, με προτεραιότητα στον σεβασμό, τη συμπερίληψη και την ανοιχτή επικοινωνία. Καλλιεργώντας μια υγιή εργασιακή κουλτούρα, οι οργανισμοί μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους, διασφαλίζοντας την ευημερία και την επιτυχία τόσο των εργαζομένων όσο και της ίδιας της επιχείρησης.