Οι Εκπαιδευτικές Δραστηριότητες απαραίτητη προϋπόθεση και συστατικό του νέου σχολείου

Με αφορμή τη συζήτηση για την επαναφορά των προτύπων δημόσιων σχολείων, το σχέδιο νόμου στο οποίο υπάρχουν προτάσεις βελτίωσης αλλά και τις γενικότερες σκέψεις και προτάσεις, νομίζω ότι πρέπει να συζητήσουμε το παιδαγωγικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα μπορέσει να αναπτυχθεί το καλό δημόσιο σχολείο και να γυρίσει σελίδα στη μιζέρια.



Βασική πεποίθηση όλων όσων ασχολούμαστε με την εκπαίδευση είναι ότι βασικός επωφελούμενος και στο κέντρο της προσπάθειας είναι ο μαθητής. Ο δάσκαλος αποτελεί τη 2η σημαντικότερη μεταβλητή γιατί αποτελεί τον καταλύτη για να μπορέσει η εκπαίδευση ως διαδικασία να επιτύχει τους στόχους της αναπτύσσοντας αξίες και δεξιότητες.

Ποια είναι όμως τα μέσα και τα όπλα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν?.. Η πεποίθηση μου είναι ότι το σημείο κλειδί στις όποιες αλλαγές είναι η εισαγωγή εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, εντός και εκτός χρόνου διδασκαλίας, με υποχρεωτικό και προαιρετικό χαρακτήρα

Ο όρος εκπαιδευτικές δραστηριότητες αναφέρεται σε ενέργειες που αποσκοπούν στην απασχόληση των εκπαιδευομένων ή του εκπαιδευτή κατά τη διάρκεια ενός εκπαιδευτικού προγράμματος. Τα διάφορα στάδια ενός προγράμματος (παρουσιάσεις, ασκήσεις, διαλείμματα, συζητήσεις) αποτελούν δραστηριότητες. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ως βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στηρίζονται όπως θα αναλυθεί παρακάτω σε εκπαιδευτικές τεχνικές και σχετίζονται με μια μέθοδο.

Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες θέτουν γνωστικούς στόχους, όπως την ενεργοποίηση των μαθητών μέσα από την εμπλοκή τους σε συνθετικές εργασίες, ή πιο σπάνια σε συνεργατικές εργασίες, για μελέτη, διερεύνηση ή εμβάθυνση σε συγκεκριμένα θέματα, που ενεργοποιηθούν ή προωθούν την ανάπτυξη γνώσεων σε ένα ή περισσότερα γνωστικά αντικείμενα.

Άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες θέτουν απλά κάποιους γενικούς στόχους, όπως την ευαισθητοποίηση σε σύγχρονα προβλήματα, τη γνωριμία με το περιβάλλον, ή την ανάπτυξη συνεργασίας ανάμεσα σε σχολεία, όπως οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που προέρχονται από ευρωπαϊκά προγράμματα ή προγράμματα κινητικότητας. Είναι σαφές ότι υπάρχουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες δεν φαίνεται να έχουν συγκεκριμένους στόχους ούτε στο γνωστικό ούτε στο συναισθηματικό πεδίο. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες, για τις οποίες έχουν καθοριστεί στόχοι που εμπίπτουν σε παραπάνω από μια κατηγορία.

Πολλές εκπαιδευτικές δραστηριότητες έχουν χαρακτήρα βιωματικών ασκήσεων. Πρόκειται για τις δραστηριότητες όπου οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να ζήσουν και ενσυνείδητα να κατανοήσουν τις δικές τους σκέψεις, συναισθήματα, δράσεις και αντιδράσεις σε μία κατάσταση. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με το να μοιραστούν απλά μια δική τους εμπειρία σχετική με το γνωστικό αντικείμενο, είτε με το να συμμετέχουν στην αναπαράσταση μίας κατάστασης –αληθινής η φανταστικής– την οποία εισάγει ο καθηγητής με τη μορφή ενός γεγονότος ή περιστατικού κ.λπ. και που προσφέρεται ώστε οι συμμετέχοντες να κατανοήσουν βαθύτερα τις παραμέτρους της κατάστασης και να αναπτύξουν τις σχετικές ικανότητές τους.

Επί του παρόντος, δεν είναι δυνατόν να συναχθούν πολύ ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τα θετικά αποτελέσματα της εφαρμογής των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στην ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ιδιαίτερα σε πειραματικά και πρότυπα σχολεία, γιατί οι περισσότερες από αυτές είναι αποσπασματικές, βραχυχρόνιες και δεν έχουν ερευνητικό χαρακτήρα.

Στη βιβλιογραφία καταγράφεται μια σειρά πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε μαθήματα ανεξάρτητα από το επιστημονικό τους αντικείμενο. Τα ευρήματα των ερευνών δείχνουν:

1. Μεγάλο ενδιαφέρον και διάθεση των μαθητών για συμμετοχή στις περισσότερες δραστηριότητες.

2. Για τις δραστηριότητες που εισάγονται στη μαθησιακή διαδικασία και υλοποιούνται στην τάξη, μαθητές και καθηγητές δηλώνουν γενικά «ευχαριστημένοι» και σε κάποιες περιπτώσεις «ενθουσιασμένοι» από την έκβαση και τον τρόπο μαθήματος. Επιπλέον, συνήθως εκφράζουν την επιθυμία να επαναληφθούν οι δραστηριότητες.

3. Οι μαθητές γίνονται πιο ενεργοί. Παρέχονται ερεθίσματα για αναζήτηση πληροφοριών και επίλυση προβλημάτων, καθώς και εμβάθυνση ή σύνθεση σε επιμέρους γνωστικά θέματα.

4. Σε κάποιες περιπτώσεις καλοσχεδιασμένων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με γνωστικούς στόχους παρατηρείται βελτίωση της απόδοσης των αδύναμων μαθητών σε σχέση με τη διδασκαλία που στηρίζεται σε παραδοσιακές εκπαιδευτικές τεχνικές όπως η τεχνική της εισήγησης, λόγω ακριβώς της αύξησης του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής των μαθητών (όπως έγινε με τη χρήση του ΙΡΙΣ [Κωτσάνης και άλλοι, 2000]).

5. Βελτιώνεται η ποιότητα των εργασιών που παράγουν οι μαθητές, ενώ εμφανίζεται μεγαλύτερη αλληλεπίδραση με το εκπαιδευτικό υλικό και καλύτερη επεξεργασία αυτού.

6. Στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες καλλιεργείται πνεύμα συνεργασίας, αξιοποιούνται οι δυνατότητες για περισσότερη επικοινωνία με τα λοιπά μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας (παράδειγμα Τηλέμαχου).

Βέβαια, οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες δεν αποτελούν πανάκεια σε πάσης φύσεως διδακτικό πρόβλημα που θα παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Με άλλα λόγια, είναι πολύ πιθανό να παρουσιαστούν ορισμένα προβλήματα – μειονεκτήματα στην εφαρμογή και υλοποίησή τους. Τα προβλήματα αυτά ξεκινούν συνήθως από κακή οργάνωση και υλοποίηση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και όχι από τη φύση και το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας.

Τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την εφαρμογή των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων δεν είναι τα ίδια για όλες τις δραστηριότητες. Παρατίθενται μερικά που εμφανίζονται συχνότερα:

1. Το πρώτο πρόβλημα που παρουσιάζεται, εντοπίζεται στην οργάνωση και ένταξη των δραστηριοτήτων μέσα στο σχολικό χρόνο. Συνήθως δεν προβλέπονται πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες εντός του τυπικού 45άλεπτου. Κατά συνέπεια, πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές δραστηριότητες άμεσα συνδεδεμένες με τη συμβατικής διδασκαλία (εξέταση, παράδοση μέσα στην τάξη).

2. Παρατηρείται έλλειψη κινήτρων ειδικά από το προσωπικό που βρίσκεται πολλά χρόνια στον εκπαιδευτικό χώρο. Ιδιαίτερα εάν δεν υπάρχει κάποιο οικονομικό κίνητρο ή ερευνητική δραστηριότητα, οι καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν αποφασίζουν να εμπλουτίσουν το «εκπαιδευτικό μενού» με επιπλέον δραστηριότητες.

3. Τα οικονομικά μαθήματα αντιστοιχούν σε μικρό μέρος του ωρολογίου προγράμματος. Κατά συνέπεια, ένα σημαντικό μέρος αναλώνεται σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες που έχουν ως στόχο την εκμάθηση εννοιών και όχι την ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων ή την αλλαγή στάσεων.

4. Απαιτείται περισσότερος χρόνος εξωδιδακτικής απασχόλησης για την προετοιμασία της δραστηριότητας από τους καθηγητές. Εάν δεν προετοιμαστεί σωστά μια εκπαιδευτική δραστηριότητα στα οικονομικά μαθήματα ελλοχεύει ο κίνδυνος να μην επιτευχθούν οι εκπαιδευτικοί στόχοι που έχουν τεθεί και να χαθεί το ενδιαφέρον των μαθητών.

5. Παρουσιάζονται προβλήματα υλικοτεχνικής υποδομής, ιδιαίτερα όταν οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες απαιτούν τη χρήση της τεχνολογίας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Τέτοιου χαρακτήρα προβλήματα αποτελούν ο ελλιπής εξοπλισμός (για παράδειγμα λίγοι υπολογιστές, ή έλλειψη ειδικών μηχανημάτων), ανεπάρκεια ή δυσλειτουργία λογισμικού, καθυστερήσεις της σύνδεσης του Διαδικτύου, ανάγκη τεχνικής υποστήριξης των καθηγητών κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται στην τάξη, κ.λπ.

6. Τίθενται θέματα επιμόρφωσης των καθηγητών που συμμετέχουν, καθώς υπάρχει ανάγκη επιμόρφωσης των καθηγητών τόσο σε βασικές δεξιότητες, όσο και στον τρόπο ένταξης των Νέων Τεχνολογιών στη μαθησιακή διαδικασία, στις κατάλληλες διδακτικές στρατηγικές κ.λπ.

7. Εντοπίζεται έλλειψη παιδαγωγικού σχεδιασμού, σεναρίων μαθημάτων, ασυμφωνία των δραστηριοτήτων που έχουν γνωστικούς στόχους με το πρόγραμμα σπουδών.

Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες για να είναι αποτελεσματικές και να συμβάλλουν εποικοδομητικά στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων θα πρέπει να προάγουν και να ενισχύουν τη δημιουργικότητα των συμμετεχόντων. Η επιδιωκόμενη δημιουργικότητα ενισχύεται, εφόσον η εκπαιδευτική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται από:

Καινοτομία: Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πρέπει να έχει χαρακτήρα ασυνήθιστο, πρωτότυπο, απρόβλεπτο, απρόσμενο, τολμηρό.

Διαφοροποίηση, ευελιξία & σύνθεση: Πρέπει να συντελούνται σημαντικές μεταβολές και μεταλλάξεις στην προσέγγιση ενός θέματος, μιας άποψης ή στο χειρισμό ενός υλικού, να διαμορφώνονται εναλλακτικές λύσεις, να μπορούν να ακολουθούνται διαφορετικοί δρόμοι, προκειμένου να επιτευχθεί ένας στόχος, να υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων, να δίνεται έμφαση στις διασυνδέσεις και στην αλληλεπίδραση μεταξύ των μερών ενός όλου, να επέρχεται σύνθεση των διαφόρων πλευρών, ιδίως των αντιτιθέμενων, σε νέες οντότητες.

Ανάπτυξη και προέκταση: Η εκπαιδευτική δραστηριότητα δεν πρέπει να εξαντλείται μέσα από αλλεπάλληλες προσεγγίσεις. Όλα μπορούν να αναπτυχθούν και να επεκταθούν περαιτέρω, μέσα από νέους τρόπους.

Καταλληλότητα & αποτελεσματικότητα: Η δημιουργική εκπαιδευτική δράση δεν συντελείται στο κενό. Δεν «γίνεται» για να «γίνει» για να γεμίσει απλά ο σχολικός χρόνος ή διότι απλά αρέσει στους μαθητές. Ταιριάζει σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς, είναι κατάλληλη για αυτό. Συνεπώς, έχει στόχο, δομή, προγραμματισμό και συνοχή ενεργειών (ενώ ισχύει ταυτόχρονα η αρχή της μετάλλαξης και της ευελιξίας) και οδηγεί σε ουσιώδη αποτελέσματα.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από εκεί…Το νέο νομοσχέδιο για τα πρότυπα σχολεία περιλαμβάνει την υποχρέωση υλοποίησης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.. Εάν όμως δεν σχεδιαστούν σωστά, ένα απλά γίνουν για να γίνουν τότε φοβάμαι ότι θα αποτελέσουν ένα ακόμη επικοινωνιακό πυροτέχνημα.