(To εν λόγω άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το εκπαιδευτικό portal Esos)
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτέλεσε μία από τις
πιο ουσιαστικές και ριζικές μεταβολές που γνώρισε το εκπαιδευτικό τοπίο τα
τελευταία χρόνια. Πανεπιστήμια, σχολεία και οργανισμοί κατάρτισης, ιδιαίτερα
από την περίοδο του COVID-19 και
μετά αξιοποίησαν πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης όπως η Zoom και η Microsoft Teams
για να εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη συνέχιση της μαθησιακής διαδικασίας στις
εκπαιδευτικές δραστηριότητες τους, χωρίς τους περιορισμούς της φυσικής
παρουσίας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναδύθηκε σταδιακά ένα
φαινόμενο που προβληματίζει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους της εκπαίδευσης:
η παθητική διαδικτυακή παρουσία των συμμετεχόντων εκπαιδευόμενων, ή
αλλιώς Passive Digital Attendance. Πρόκειται για εκείνες τις
περιπτώσεις όπου ο εκπαιδευόμενος συνδέεται στην πλατφόρμα, φαίνεται να είναι
«παρών» στο μάθημα, αλλά δεν ανοίγει κάμερα, δεν συμμετέχει στη συζήτηση, δεν
απαντά σε ερωτήσεις και, συχνά, δεν παρακολουθεί καν ενεργά το μάθημα. Με άλλα
λόγια, η παρουσία του είναι τυπική και όχι ουσιαστική.
Το Passive Digital Attendance δεν έχει ακόμη
καθιερωθεί ως επίσημος παιδαγωγικός όρος, ωστόσο περιγράφει μια κατάσταση
γνωστή σε κάθε εκπαιδευτή που έχει διδάξει διαδικτυακά. Η συμμετοχή
περιορίζεται στην είσοδο στην πλατφόρμα. Το όνομα του εκπαιδευόμενου
εμφανίζεται στη λίστα συμμετεχόντων, αλλά δεν υπάρχει κανένα σημείο διάδρασης
στη διάρκεια του μαθήματος. Η κάμερα παραμένει κλειστή, το μικρόφωνο
σιωπηλό, το chat άδειο. Αυτό το είδος «παρουσίας» δημιουργεί την ψευδαίσθηση
συμμετοχής, χωρίς να υπάρχει πραγματική εμπλοκή στη μαθησιακή διαδικασία. Η
συμμετοχή γίνεται καθαρά τυπική, ένας μηχανισμός «συμμόρφωσης» με τους
κανονισμούς παρακολούθησης και όχι αποτέλεσμα ενδιαφέροντος, περιέργειας ή
διάθεσης συμμετοχής.
Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν χρησιμοποιηθεί
διάφοροι όροι για να περιγράψουν παραπλήσια φαινόμενα: ghost attendance
(παρουσία-φάντασμα), surface engagement (επιφανειακή εμπλοκή), Zoom
fatigue presence (παρουσία υπό κόπωση), ή compliance presence
(παρουσία από συμμόρφωση). Όλοι αυτοί οι όροι αναφέρονται στην ίδια βασική
πραγματικότητα: η σύνδεση σε ένα μάθημα δεν ισοδυναμεί με ενεργό συμμετοχή.
Η παθητική διαδικτυακή παρουσία δεν είναι προϊόν αδιαφορίας ή τεμπελιάς· είναι ένα σύνθετο φαινόμενο με παιδαγωγικές, ψυχολογικές και οργανωσιακές διαστάσεις. Μια από τις βασικές αιτίες είναι η έλλειψη κινήτρου συμμετοχής, η οποία εδράζει σε δύο βασικές παραμέτρους: Η πρώτη αφορά τον παθητικό ρόλο στον οποίο περιορίζεται ο εκπαιδευόμενος. Όταν η διδασκαλία υλοποιείται ως μονόλογος του διδάσκοντος μπροστά στην κάμερα, χωρίς διαδραστικά στοιχεία, οι εκπαιδευόμενοι έχουν ελάχιστο λόγο να συμμετέχουν. Η εμπειρία της διαδικτυακής μάθησης καταλήγει να μοιάζει με παρακολούθηση βίντεο και όχι με μάθημα που περιλαμβάνει διάδραση, συμμετοχή και αλληλεπίδραση. Η δεύτερη παράμετρος, η οποία απαντάται συχνά ως κατάσταση κυρίως σε επιδοτούμενα προγράμματα δια βίου μάθησης και κατάρτισης είναι οι λόγοι για τους οποίους οι εκπαιδευόμενοι επιλέγουν να συμμετέχουν σε αυτά τα προγράμματα. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται ότι ο κύριος λόγος που επιλέγουν το πρόγραμμα είναι το επίδομα-ανταμοιβή, που το συνοδεύει (π.χ ένα εφάπαξ ποσό με την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος), και όχι οι προσδοκώμενες γνώσεις και δεξιότητες που θα αποκτηθούν μέσω της παρακολούθησης του. Συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι οι συμμετέχοντες εκπαιδευόμενοι να επιδιώκουν απλώς να παρίστανται διαδικτυακά, για να μην «χρεωθούν» απουσίες που θα τους οδηγήσουν εκτός προγράμματος άρα και εκτός αμοιβής.
